تبعیض سنی[1]، شکلی از پیش‌داوری در قبال اعضای مسن جامعه است. مانند دیگر شکل‌های کلیشه‌سازی منفی از گروه‌ها، تبعیض سنی نیز می‌تواند، هم ازنظر شدت و هم تأثیر بر گروه هدف، متفاوت باشد. اگر کسانی‌که حس ناخوشایندی به سالمندان دارند، عواطف‌شان را ابراز نکنند، ممکن است مستقیماً به سالمندان آسیب نزنند؛ بااین‌حال، وقتی این عواطف شدیدترند یا در میان گروه‌های مسلط حضور پررنگی دارند، ممکن است به‌سان ورزه‌های شغلی تبعیض‌آمیز، اشکال نهادین به خود گیرند. بسیاری از جامعه‌شناسان، بر این باورند که این ورزه‌ها، سبب انقیاد سالمندان در جامعه‌ای است که نوعی قشربندی سنی بر آن سایه افکنده است.

نظریه‌هایی در باب تعصب سنی

  نظریه‌پردازان شناختی، بر این باورند که افراد از آنچه پیری مراد می‌شود، انگاره‌هایی ذهنی پرورش می‌دهند که فهم آنان را از مراحل پایانی سیر زندگی، جهت می‌دهند. بر اساس نظریه «سازگاری ارتباطی»[2]، این انگاره‌ها، جوانان را تشویق می‌کند تا رفتارهای مشخصی را از سالمندان انتظار داشته باشند و هنگامی که در برابر آنان حضور دارند، برطبق این انتظارات عمل کنند. افزون بر این، مدل تنگنای ارتباطی سالخوردگی، پیش‌بینی می‌کند که این برخوردهای جوانان و سالمندان، احتمالاً به تقویت کلیشه‌های سنی میان هر دو گروه می‌انجامید؛ به‌عنوان مثال، اگر جوان‌ترها بکوشند در کارهایی به سالمندان کمک کنند که خود آن‌ها توانایی انجام آن‌را دارند، هر دو گروه ممکن است از ناسازگاری دوسویه، احساس ناکامی و سرخوردگی کنند؛ بنابراین، این تجارب ناکامی‌آور، ممکن است بر انتظارات آنان از برخوردهای آتی، اثر بگذارد و به‌نوعی پیشگویی خودتحقق‌بخش[3] منجر شود.

 همچنین سالمندان، ممکن است قربانی پیش‌داوری‌هایی شوند که بنا به توصیف برساخت‌گرایان اجتماعی، نتیجۀ سوگیری‌ای هستند که انبان معرفتی[4] جامعه، دربارة سن پیری در جوانان پدید می­آورد. چشم‌انداز برساخت‌گرایی اجتماعی، شیوه‌هایی را شناسایی می‌کند که افراد، از رهگذر زبان، فرهنگ و رفتار اجتماعی، سن پیری را تفسیر می‌کنند. رسانه‌ها نیز در این فرایند، نقش ایفا می‌کنند؛ زیرا با ترویج کلیشه‌های سنی در ادبیات، فیلم و گزارش‌های خبری، بر باورهای رایج دربارة سن پیری اثر می‌گذارند. از پارادایم برساخت‌گرا، برای دفاع از این ایده استفاده می‌شود که سالمندان، اقلیتی از جامعه‌اند که از کنترل جوانان بر توزیع دانش مشروع، رنج می‌برند.

  تبعیض سنی در محیط کار 

در سال 1967، کنگرة ایالات‌متحده «قانون تبعیض سنی در اشتغال (اِی.دی.ای.اِی)[5]» را به تصویب رساند که تبعیض علیه شهروندان امریکایی درزمینة استخدام، ارتقاء، جبران خسارت یا هرنوع عملی که بر ورود و توجه در محیط کار اثر می‌گذارد، ممنوع کرد. «کمیسیون فرصت‌های برابر شغلی ایالات‌متحده (ای.ای.اُسی)[6]»، مسئول اجرای این قانون و نیز «قانون حقوق شهروندی[7]» سال 1964، فصل نخست و پنجم «قانون معلولان امریکا[8]» مصوب 1990 و دیگر قوانینی است که از حقوق برابر کارگران ایالات‌متحده حمایت می‌کنند. با افزایش آگاهی دربارة ای.دی.ای.اِی در دهه‌های اخیر، شمار شکایت‌ها نیز افزایش یافته است. با وجود این، برخی منتقدان، این کمیسیون را متهم می کنند که پرونده‌های تحت پیگردش، کافی نیستند تا در جامعة ایالات‌متحده تفاوتی واقعی ایجاد کند. ای.ای.اُ.سی، در سال 2005، بیش از 14 هزار پروندة تبعیض سنی را که درمجموع، نزدیک 77 میلیون دلار ارزش داشت، فیصله داد. این آمارها، نمی‌توانند میزان تبعیض سنی در محیط کار را به‌طور کامل اندازه‌گیری کنند و حاکی از آن است که نظام، نتواسته است به‌ اندازة کافی، مشکل را حل کند. بیشتر تحلیل‌گران معتقدند، شمار موارد واقعی، بسیار بیشتر از شکایاتی است که تقدیم ای.ای.اُ.سی می‌شود. جریان بازنشستگی زودهنگام در میان سالمندان، ممکن است نشانه‌ای غیرمستقیم از این باشد که امریکایی‌ها با افزایش سن، در تداوم شغل، با دشواری روبه‌رو هستند. گرچه مزایای کامل تأمین اجتماعی بازنشستگی، تنها در دسترس اشخاصی است که به سن 65 سالگی (به‌علاوۀ چند ماه) رسیده‌اند، بسیاری از کارگران (به‌ویژه مردان)، در اوایل دهة ششم زندگی خود، تقاضای بازنشستگی زودهنگام مشروط به کاهش مزایا می‌کنند. گرچه ای.دی.ای.اِی خط‌مشی‌های بازنشستگی اجباری[9] را برای بیشتر مشاغل، ممنوع کرده است، ولی بسیاری از کارگران سالمند، پس از سنین خاصی، با اقدامات نامحسوس کارفرمایان برای دلسردکردن آنان از ادامۀ کار روبه‌رو هستند.

  آیا سالمندگان گروهی اقلیتی‌اند؟ 

بحث میان جامعه‌شناسان دربارة موضوع تبعیض سنی، بیشتر پیرامون طبقه‌بندی سالمندان، به‌عنوان گروهی اقلیتی متمرکز است. هواداران کاربست پارادایم گروه اقلیتی، مدعی‌اند که اعضای سالمند جامعه، براساس تعمیم‌های مفرط پیرامون شخصیت، رفتار و سلامت‌شان قربانی قضاوت می‌شوند. پژوهش‌های علمی و اجتماعی نشان می­دهد که بسیاری از جوانان معتقدند، سالمندان معمولاً یکدنده، لجوج و ضعیف‌اند. گرچه این کلیشه‌ها، معمولا نادرست‌اند، اما ممکن است به پیش‌داوری و تبعیض گروهی علیه افراد سالخورده بیانجامند. باور رایج دیگر این است که سالمندان، خودشان را از اعضای خرده‌فرهنگی جامعه می‌دانند و گواه این امر، گروه‌های فراغت و سازمان‌های سیاسی‌ای هستند که بسیاری از سالمندان را به‌خدمت می‌گیرند. درواقع، برخی در عرصۀ سیاست به چنین گروه‌هایی این انگ را می­زنند که اینان «پیرهای بدقلق و حریصی»­اند که به دنبال افزایش نامنصفانۀ هزینه­ها و مزایای دولتی­شان­اند می­زنند. سازمان‌هایی نظیر اِی.اِی.آر.پی که پیش‌تر به «انجمن بازنشستگان امریکا[10]» معروف بود، منافع سالمندان را به شکلی رسمی، نمایندگی می‌کنند و می‌کوشند کیفیت زندگی آن‌ها را بهبود بخشند.  از سوی دیگر، برخی اصرار دارند که نمی‌توان سن را اساس ایجاد گروه اقلیتی قرار داده و برای دفاع از موضع‌شان، استدلال‌های گوناگونی اقامه کرده‌اند. برخی مدعی‌اند که منزلت گروه اقلیتی، نمی‌تواند به سن وابسته باشد، چراکه همه افراد در طول زندگی خود، به این گروه وارد و از آن خارج می‌شوند. افزون بر این، از آنجایی که سن ملاکی دلبخواهی است، لحظه دقیق عضویت در این گروه اقلیتی سنی، دراصل محل مناقشه است. منتقدان پارادایم گروه اقلیتی، در پاسخ به این ادعا که سالمندان قربانی پیش‌داوری هستند، خاطرنشان می‌کنند که بسیاری از پیمایش‌ها، نشان می‌دهد که جوانان، انگاره‌های بسیار مثبتی از سالمندان دارند؛ به‌عنوان مثال، روانشناسان و نظریه‌پردازان ارتباطات، دریافته‌اند که به‌رغم شیوع کلیشه‌های منفی از پیری در ذهن جوانان، آنان به‌واقع ویژگی‌های مثبت بسیاری مانند اعتمادپذیری، غرور، وفاداری و میهن‌پرستی را در سالمندان می‌بینند. سرانجام اینکه، پژوهش‌های علوم سیاسی نشان می‌دهند که به‌رغم حجم بالای رأی‌دهندگان سالمند، بیشتر آن‌ها تمایل ندارند به بلوک سیاسی واحدی رأی دهند. برخی این قضیه را شاهدی بر این مدعا می‌دانند که سالمندان، خود را عضو گروهی اقلیتی نمی‌انگارند.

و نیز ببینید: تبعیض، منزلت اجتماعی-اقتصادی سالمندان؛ سیر زندگی؛ گروه اقلیت؛ کلیشه‌سازی

بیشتر بخوانید

Hummert, Mary Lee, Teri A. Garstka, Ellen Bouchard Ryan, and Jaye L. Bonnesan. 2004. “The Role of Age Stereotypes in Interpersonal Communication.” Pp. 91–114 in Handbook of Communication and Aging Research

 edited by J. F. Nussbaum and J. Coupland. Mahwah, NJ: Erlbaum

Levin, Jack and William C. Levin. 1980. Ageism: Prejudice and Discrimination against the Elderly. Belmont, CA:

 Wadsworth

Nelson, Todd D. 2004. Ageism: Stereotyping and Prejudice against Older Persons. Cambridge, MA: MIT Press

Palmore, Erdman B. 1999. Ageism: Negative and Positive. New York: Springer 

Streib, Gordon F. 1965. “Are the Aged a Minority Group?” Pp. 35–46 in Middle Age and Aging, edited by B. L.   Neugarten. Chicago: University of Chicago Press

  [1] ageism 

[2] communication accommodation theory

[3] self-fulfilling prophecy

 [4] stock of knowledge

 [5] Age Discrimination in Employment Act

 [6] U.S. Equal Employment Opportunity Commission

 [7] Civil Rights Act

 [8] Americans with Disabilities Act

 [9] mandatory retirement

 [10] . the American Association of Retired Persons