لایه اُزن
لایه اُزن [1] اتمسفری (O3) است که عمدتاً در فاصله بین 9 تا 23 مایل بالاتر از سطح زمین واقع در منطقهای به نام استراتوسفر[3] یافت میشود. لایه اُزن بهمثابه مانعی برای محافظت از حیات روی زمین از تابش اشعه ماوراء بنفش (یو.ویها)[4] خورشید عمل میکند. از سال 1970 به بعد، دانشمندان ابراز نگرانی کردند که مواد شیمیایی ساخته دست بشر، بهویژه کلروفلوئوروکربنها (سی.اف.سی.ها)[5]، لایه اُزن را نازکتر کردهاند. نتیجه گزارش سال 1976 آکادمی ملی علوم آمریکا (ان.ای.اس)[6] نشان داد که فرضیه تحلیلرفتن لایه اُزن را مشاهدات دانشمندان تأیید کرده است. محاسبات نشان داد که کاهش جهانی لایه اُزن از 5 به 7 درصد در سال 1995، با افزایش سرطان پوست، آسیب احتمالی به دی.ان.ای انسان و حیوان و نیز اثرات مضر بر برخی محصولات همراه است.
بهعنوان یک مسئله اجتماعی اضطراری، کندشدن تحلیلرفتن لایه اُزن و سوراخ کشفشده در آن، داستانهای موفقیتآمیز قابلتوجهی هستند. قبل از گزارش آکادمی ملی علوم، محیطزیستگرایان مسئله لایه اُزن را در صدر فهرستشان گذاشته بودند و در سال 1978 ایالات متحده و چند کشور دیگر در جهت حذف استفاده از سی.اف.سی.ها در قوطیهای اسپری حرکت کردند. «جنگهای استیرو»[7] که توسط محیطزیستگرایان به راه افتاد، منجر به تحریمهای عمومی موفقیتآمیز مک دونالد برای استفاده از استیروفوم [8] و کاهش سریع استفاده از افشانهها شد.
درحالیکه این موفقیتهای اولیه، نگرانیها در مورد این مسئله را کاهش داد، سال 1985 با کشف تعجببرانگیز «سوراخ لایه اُزن»[9] بر فراز قطب جنوب همراه بود. درحالیکه دانشمندان تحلیلرفتن پیوسته و نسبتاً کند لایه اُزن را انتظار داشتند، این حفره در ستون لایه اُزن چنان تکاندهنده بود که دستیبابی به یک توافق بینالمللی (برای مقابله با آن) فقط دو سال طول کشید. در واقع، پروتکل مونترال[10] پیش از آنکه دانشمندان ثابت کنند که سوراخ لایه اُزن ناشی از مواد شیمیایی ساخته بشر بوده است و نه شرایط منحصربهفرد قطب جنوب، امضا شد.
پروتکل مونترال نه تنها نخستین پیمان بینالمللی در زمینه یک مسئله زیستمحیطی جهانی بود بلکه در سطحی گسترده بهمنزله نظامی برجسته و مدلی اولیه برای مذاکرات آتی محسوب شد. نوآوریهای قابل توجه آن شامل شرایط خودکار برای بررسی- منجر به تشدید توافق شد- و تأمین مالی آن توسط کشورهای ثروتمند و پذیرش آن توسط کشورهای فقیرتر بود. آمریکا رهبری مذاکرات پروتکل را در دست گرفت و شرکتهای آمریکایی به پیگیری مصرّانه برای جایگزینکردن مواد شیمیایی که، به نحوی مهم، توسعه آنها دشوار نبود، اقدام کردند.
به لحاظ جامعهشناختی، موفقیت خیرهکننده این راهحل برای مسئله لایه اُزن را میتوان با دسترسپذیری به استعارههای پیونددهنده به فرهنگ عامه و نفوذ عملی آن در زندگی روزمره مرتبط دانست. سوراخ لایه اُزن را میتوان در قالب استعارۀ آشنای «نفوذ»[11] خلاصهوار بیان کرد. این نظر که اشعههای مهلک در یک «سپر» آسیبدیده نفوذ میکنند، با درونمایههای فرهنگی پرطنینی سازگار است که شامل جنگ ستارگان و بسیاری از بازیهای ویدئویی دیگر میشود. در عمل، نفوذ از درون سپر با ملانوما[12]، نوعی سرطان مرگبار پوست، مرتبط است، و به دنبال سرطان پوست رئیس جمهور رونالد ریگان، خطاهای سیاسی، نوعی گردباد فرهنگی ایجاد کرد که در مورد خطر خروج از منزل و آسیبپذیری کودکان هشدار داد و همچنین زمینهای برای رشد صنعت «خورشید امن»[13] ایجاد کرد. مشاهدات و محاسبات نشان میدهد که تحلیلرفتن لایه اُزن ثابت شده و بازیابی جهان در طولانیمدت قابل پیشبینی است. تحلیل لایه اُزن کمتر بهعنوان یک مسئله اجتماعی مطرح شده است، عمدتاً به شکل «خلاصه اخبار» مطرح میشود، این در حالی است که نگرانی در مورد خورشید امن در حال کاهش است.
همچنین نگاه کنید به: گرمایش جهانی.
منابع برای مطالعه بیشتر:
Grundman, Reiner. 2001 Transnational Environmental Policy: Reconstructing Ozone. London: Routledge
Litfin, Karen. 1994. Ozone Discourses: Science and Politics in Global Environmental Cooperation. New York: Columbia University Press
[1]. Ozone
[2]. Sheldon Ungar
[3]. stratosphere
[4]. ultraviolet
[5]. chlorofluorocarbons
[6] National Academy of Sciences
[7]. styro wars
[8]. Styrofoam
[9]. ozone hole
[10] . Montreal Protocol
[11]. penetration
[12]. melanoma
[13]. safe sun