دین مدنی[1]  در ایالات ‌متحده، مفهومی است که نزدیک‌ترین پیوند را با رابرت ان. بلا دارد. بلا در سال 1967، در کتاب اثرگذارش استدلال کرد که نوعی «دین» -که از کلیسا و کنیسه مجزاست- شالودۀ مدنی وحدت‌بخشی پدید آورده است که جامعۀ ایالات متحده را هدایت می‌کند و مردمش را به‌هم پیوند می‌دهد. بر اساس این استدلال، «جمهوری‌خواهی انجیلی»[2] از همان آغاز، در این اعتقاد جلوه‌گر شد که آفریدگار به آفریدگان، حقوق مسلمی عطا کرده که ایالات متحده مأموریت تحقق و صیانت از آن‌را برعهده دارد و نیرویی مقدس و متعالی‌تر که به‌وسیلۀ کلمات و مناسکی که ملت را می‌ستایند، فراخوانده می‌شود. بنیان‌گذاران ایالات‌متحده، محافظان، شهدا -توماس جفرسون، جورج واشنگتن، آبراهام لینکلن، جان اف. کندی، مارتین لوترکینگ- ساکن معبد خدایانند و در اجتماع‌ها و محافل سراسر کشور، نام رخدادهای مهم را زنده نگه می‌دارند و بدین ترتیب، تاریخ و ارزش‌هایی که در خدمت ایجاد وحدت فرهنگی هستند، نهادین می‌شوند.­ 

 خاستگاه‌های فلسفی و سیاسی دین مدنی، به‌سان سایر مفاهیم بنیادین در ایالات متحده، در اندیشۀ روشنگری است. «دین مدنی» مندرج در قرارداد اجتماعی روسو، متضمن باور به خدا و پاداش و مجازات به‌عنوان ضمانت اجراهایی است که از هنجارهای مطلوب صیانت می‌کنند. منتسکیو استدلال کرد که فضیلت برای جمهوری حیاتی و ضروری است، چراکه هم زاده و هم زایندۀ میهن‌دوستی است. بااین‌حال، «آفریدگار»، «طبیعت»، «خدای» قراردادهای اجتماعی دادار ([خدایی که در کار جهان مداخله نمی‌کند]) بود، نه خدایی مسیحی. درحالی‌که مسیحیت -در حقیقت پروتستانیسم- بی‌گمان دین مسلط و سلطه‌جوی اقلیتی بود که در امریکای آغازین «کلیسایی» شد، دین مدنی به خدای اخلاقیات و سوگندها و جنگ‌ها عنایت دارد و جزئیات مسیحیت را موضوع نیایش شخصی تلقی می‌کند. سکولاریسم بی‌همتای ایالات‌متحده -آزادی از سلطۀ دینی و آزادی عمل به باورهای دینی- به شکلی بی‌نظیر، سرشت خاص این نیروی اخلاقی را ممکن ساخت و هم‌زمان قدرتش را افزایش داد.

خاستگاه‌های جامعه‌شناختی دین مدنی، به اندیشۀ دورکیم برمی‌گردد. دورکیم فرض را بر آن می‌گذارد که دین هم زاییده و هم زایندۀ انسجام اجتماعی است. دورکیم در صور بنیانی حیات دینی، استدلال کرد که امر لاهوتی چیزی است «افزوده» بر واقعیت و «والاتر» از آن -امری آرمانی که ورای جهان ناسوتی که آدمیان با اندیشه‌ها و مصنوعاتشان دست به عمل می‌زنند- است. مطابق دیدگاه بلا، دین مدنی ایالات ‌متحده، اقتداری آرمانی و لاهوتی و دستورهایی را که ورای «ارادۀ افراد» عمل می‌کنند، فراهم می‌کند. امریکا به حقیقت، عدالت، آزادی، برابری [...] –آرمان‌هایی والاتر از امر، به‌لحاظ سیاسی ناسوتی- تعلق دارد.

شکل و محتوای دین مدنی ایالات‌ متحده، به ناچار در طول زمان تغییر یافت. سرشت دینی عام آن، این سازگاری را ممکن ساخت. از سوی دیگر، دین مدنی ایالات متحده، به‌طور کامل سکولار نیست. این دین، نوعی «کیش دولت» نیست که به‌جای حفاظت از خود در برابر فشار دین از سرسپردگی، به هیچ نیرویی جز خود بپرهیزد (مانند لائیسیتۀ فرانسه)، بلکه در قالب دین درمی‌آید. بااین‌حال، پرسش این است که این دین، هجوم تنوع و شدت سرسپردگی‌های فرهنگی و دینی را که بیرون از این دین هستند، اما بر حوزۀ عمومی تأثیر می‌گذارند، می‌پذیرد یا می‌توان با آن‌ها کنار بیاید؟

  مفهوم «سایبان مقدس»[3] پیتر برگر، حاکی از آن است که ایده‌های رقیب که سر برمی‌آورند، سرپوش ارزش‌ها و باورهای یکپارچه می‌پوسد و پاره می‌شود. با گذشت زمان، موج‌های مهاجرت و تغییر در خاستگاه‌های جغرافیایی و فرهنگی آن‌ها، بافتار دین مدنی را نیز به چالش کشیده‌اند. ملت پروتستان‌ها به ملت پروتستان‌ها (و پروتستان‌های انجیلی) و کاتولیک‌ها و یهودیان و مسلمانان و هندوها و بودائی‌ها و ویکاها و غیره به اضافۀ خداناباوران و ندانم‌گوها بدل شده است. ملتی که از سوی فرهنگ اروپای شمالی «دیگ ذوب» تعریف می‌شد، خود را به‌عنوان آمیزه‌ای تمام‌عیار از نژادها، قومیت‌ها و سنت‌های دینی، بازتعریف کرد. سنت‌هایی که دورکیم به آن‌ها به چشم تحولات فرهنگ از نسلی‌به‌نسل دیگر می‌نگریست، به همان اندازه که وحدت‌بخش‌اند، جدایی­افکن و رقابتی نیز هستند. امروزه «آن‌ها» -دشمنان مشترک در جنگ جهانی اول و دوم و جنگ سرد که بر نیروی وحدت‌بخش تضاد می‌افزودند- کمتر مشخص هستند. مراسم‌ها و سوگواری‌های وحدت‌بخش که پس از حمله‌های 11 سپتامبر 2001 به راه افتاد، در مراسم افراشتن پرچم و در برچسب‌های خودرو باقی‌ مانده، اما نفوذ آن‌ها هم رو به زوال است، چراکه برخی از «ما» به سادگی با «آن‌ها» اشتباه گرفته می‌شوند. پژوهش‌های اخیر در باب «نسل دومی‌های» امروزی، خاطرنشان می‌سازند که کودکان مهاجران، به‌سرعت خود را امریکایی -برچسبی که آن‌ها آن‌را مناسب سپیدپوستان می‌دانند نه خود- نمی‌شناسند.

دین مدنی با وجود این تغییرات و کناررفتن این سایبان، چگونه می‌تواند کماکان عامل انسجام اجتماعی باشد؟ وقتی ادیان بر سر جای‌گرفتن در حوزۀ عمومی با یکدیگر رقابت می‌کنند، ویژگی‌های «قدرت والاتر»، قاعدتاً مبهم‌تر و مبهم‌تر می‌شود -ویژگی‌های فرهنگ و ارزش‌ها، با شور و حرارت به بحث گذاشته می‌شوند.

و نیز ببینید: دین و تضاد؛ دین و سیاست؛ پیش‌داوری دینی

Bellah, Robert N. 1967. “Civil Religion in America.” Daedalus 96:1–21

Berger, Peter. 1967. The Sacred Canopy. New York: Doubleday

Durkheim, Emile. [1912] 1965. The Elementary Forms of the Religious Life. Translated by K. Fields. New York: Free Press

Herberg, Will. 1983. Protestant, Catholic, Jew: An Essay in merican Religious Sociology. Chicago: University of Chicago Press

Kasinitz, Philip, John H. Mollenkopf, and Mary C. Waters. 2004. Becoming New Yorkers: Ethnographies of the New Second Generation. New York: Russell Sage

Machacek, David W. 2003. “The Problem of Pluralism.” Sociology of Religion 64:145–61

    [1] religion, civil

[2] biblical republicanism

 [3] sacred canopy