مفهوم توسعه پایدار [1]اولین بار در سال 1972 در صحنه بین ­المللی ظهور کرد، زمانی که ایالات متحده از کنفرانس استکهلم درباره محیط زیست[3] حمایت مالی کرد. این کنفرانس تا حدودی حاصل و نتیجه جنبش جهانی محیط­ زیست بود. این نخستین کنفرانس جهانی برای تمرکز بر اثرات فزاینده بشر بر محیط زیست و نیاز به حفاظت و نگهداری سلامت موجودات کره زمین برای ایجاد بهبود پایدار در شرایط زندگی برای همه بود. اگرچه این اصطلاح به‌طور صریح بیان نشده بود، اما اعلامیه استکهلم حکمرانی جهانی محیط­زیست را بنیان نهاد و مفهوم توسعه پایدار را وارد فرهنگ واژگان بین ­المللی کرد.

  اصطلاح توسعه پایدار در سال 1987 عمومیت یافت، زمانی که کمیسیون جهانی محیط­ زیست و توسعه[4]، که به کمیسیون بروتلند[5] نیز مشهور است، گزارش آینده مشترک ما[6]را منتشر کرد. این گزارش تعریفی از توسعه پایدار ارائه کرد که بسیار به آن ارجاع شده است. این گزارش، توسعه پایدار را چنین تعریف کرد: «توسعه­ ای که نیازهای اکنون را بدون به‌خطرانداختن توانایی نسل ­های آینده برای تحقق نیازهای خودشان برآورده می­ سازد». این تعریف حاوی سه عنصر اصلی است: 1) تصدیق این که انسان بر محیط­زیست تأثیر می ­گذارد و از آن تأثیر می ­پذیرد؛ 2) اذعان می ­کند که تعاملات انسان با محیط­ زیست باید در بلندمدت پایدار باشد و 3) به‌طور تلویحی ارتباط متقابل بین محیط­ زیست‌، توسعه اجتماعی و توسعه اقتصادی را پذیرفت.

  به طور وسیع­ تر، این تعریف مضمون بنیانی و ذاتی مفهوم توسعه پایدار را مورد تأکید قرار داد. نخست، توسعه پایدار بر ادغام سیاست­گذاری زیست­ محیطی، اقتصادی و اجتماعی تأکید می کند. از آنجا که یک اقدام در یک حوزه سیاست ­گذاری حوزه دیگر را تحت تأثیر قرار می­دهد، توسعه پایدار مستلزم یک رویکرد کل­نگرانه به توسعه و اجرای سیاست گذاری اقتصادی، زیست ­محیطی و اجتماعی است. برای نمونه، سیاست گذاری­ های اجتماعی باید به مسائلی از قبیل سلامتی و آموزش بپردازد، به گونه ­ای که اقتصاد و محیط­ زیست متناسب باقی بماند. سیاست­ گذاری‌های اقتصادی باید به مسائل اجتماعی از قبیل فقر و نابرابری بپردازد و تجارت و صنعت را ترویج دهد و مشوق سلامت اجتماعی و زیست‌محیطی باشد.

دوم، توسعه پایدار مستلزم همکاری بین ­دولتی و بین­ بخشی‌ای است که از مرزهای جغرافیایی سیاسی عبور کند. طیف کاملی از مسائل زیست­ محیطی، اجتماعی و اقتصادی و مسائل دیگر که توسعه پایدار را تحت تأثیر قرار می­ دهند، نمی ­توان به تنهایی توسط یک سازمان واحد مورد توجه قرار داد، بلکه درعوض وابسته به تعامل سازمان­ های زیادی در همه سطوح دولتی و در همه بخش­ های جامعه است که با هم هماهنگ باشند. بنابراین، برای دستیابی به توسعه پایدار، باید حکومت ­های بین ­المللی، ملی، داخل کشورها و منطقه ­ای، همچنین با سازمان ­های خصوصی و غیردولتی به‌طور مشترک کار کنند.

  در سال 1992، کنفرانس توسعه و محیط­ زیست سازمان ملل (یو.ان.سی.ای.دی)[7]‌، که به اجلاس زمین ریو[8] نیز مشهور است، علاقه جهانی به توسعه پایدار را از نو مطرح کرد. اگرچه این کنفرانس چندین دستاورد قابل توجه داشت، شاید بیش از همه به خاطر ایجاد دستور کار [9]21 و اعلامیه توسعه و محیط­ زیست ریو[10] مشهور است.

  دستورالعمل 21 بر نیاز به افزایش همیاری، هماهنگی و همکاری میان نهادها و فعالان بیشمار درگیر در توسعه پایدار و گسترش پیوندهای راهبردی و یکپارچگی میان طرح ­های عمده توسعه پایدار تأکید می ­کند. بنابراین، برای انجام این کار، این دستورالعمل در پی تأسیس شوراهای ملی توسعه پایدار[11] برآمد تا به‌عنوان نقاط کانونی یا راهکارهایی برای نظارت بر هماهنگی و اجرای توافقات اجلاس زمین در سطح ملی عمل کنند. همچنین، دستورالعمل 21 به دنبال مشارکت عمومی گسترده در تصمیم­ سازی و اجرا به‌منزله پیش­ شرط توسعه پایدار بود و 9 گروه اصلی جامعه مدنی را مشخص کرد که مشارکت آنها لازم است: زنان، کودکان و جوانان، مردم بومی، سازمان­ های غیردولتی، مقامات محلی، کارگران و اتحادیه‌های تجاری، صنایع و حرفه‌ها، جوامع علمی و فناورانه و کشاورزان.

  اعلامیه ریو، 27 اصل کلی را مطرح کرد که از طریق مجموعه­ ای از مصالحات سخت و مهم بین کشورهای صنعتی‌شده و درحال‌توسعه در مورد آنها توافق شد. اگرچه این اصول کلی هستند بسیاری از آنها به عناصر هسته­ای قانون بین­ المللی تبدیل شدند. برای مثال، اصل 2، حق حاکمیت یک کشور را بر بهره­برداری از منابع خود در هماهنگی با سیاست ­های خود تا زمانی که به محیط­ زیست دیگر کشورها آسیبی نرساند به رسمیت شناخت. همچنین، اصل 3 حق توسعه را به رسمیت شناخت، درحالی‌که اصل 4 حفاظت از محیط­ زیست را به‌عنوان یک بخش اصلی توسعه الزامی دانست. برای حمایت از این اصل، اصل 16، اصل «جریمه آلاینده‌ها[12]» را ترویج داد و اصل 15، اصل «احتیاطی[13]» را تأیید کرد. همچنین، هر یک از این تلاش ­ها مورد حمایت اصل 27 قرار گرفت، که از دولت ­ها می‌خواست که برای توسعه بیشتر قوانین بین ­المللی در حوزه توسعه پایدار همکاری کنند.

  در سال 2002، سازمان ملل میزبان اجلاس جهانی توسعه پایدار، در ژوهانسبورگ[14] آفریقای جنوبی بود. شرکت­ کنندگان در این اجلاس مجدداً بر تعهدشان نسبت به اعلامیه‌های استکهلم و ریو و اجرای کامل دستورالعمل 21 تأکید کردند. این کنفرانس به یک اعلامیه سیاسی، برنامه اجرایی ژوهانسبورگ[15] و طیفی از طرح­ های مشارکتی منتج شد.

  امروزه، توسعه پایدار یکی از اجزای اصلی حقوق بین­ المللی است، که بر توافق­نامه‌های محیط­ زیستی، تجاری، منابع تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر، حقوق بشری، اجتماعی و دیگر توافقات بین ­المللی تأثیر می­ گذارد. حوزه‌های متعددی درون قلمرو توسعه پایدار قرار دارند، از جمله کشاورزی، جو، تنوع زیستی، تغییرات آب‌وهوایی و تحلیل‌رفتن لایه اُزن، الگوهای مصرف و تولید، بازپرداخت اقساط وام و نوسازی، ویژگی‌های جمعیتی، کاهش و مدیریت فاجعه، آموزش، انرژی، امور مالی، جنگل‌ها، پسماند­های خطرناک، سلامت، مسکن انسان، صنعت، مدیریت زمین، اقیانوس‌ها و دریاها، فقر، بهداشت، پسماندهای جامد، فناوری، مواد شیمیایی و پسماند­های سمی، تجارت، حمل‌و‌نقل و آب؛ اما به این ها نیز محدود نیست. با چنین وسعتی، توسعه پایدار ذاتاً پیچیده و بغرنج است. با وجود این‌، بسیاری از رهبران، محققان، دانشمندان، کنشگران و مردم معمولی، توسعه پایدار را نه تنها یک سیاست عمومی سودمند بلکه همچنین مفهومی ضروری برای بقای انسان می­ دانند.

همچنین نگاه کنید به: باران اسیدی؛ جنگل ­زدایی؛ بیابان ­زایی؛ توسعه اقتصادی؛ محیط­زیست و پسماند­های خطرناک؛ محیط­ زیست و آلودگی؛ تخریب محیط زیست؛ خطرات زیست­ محیطی؛ عدالت زیست ­محیطی؛ گرمایش جهانی؛ منابع تجدیدناپذیر؛ لایه اُزن؛ کیفیت آب.

منابع برای مطالعه بیشتر:

Cooper, Phillip J. and Claudia Maria Vargas. 2004. Implementing Sustainable Development: From Global Policy to Local Action. Lanham, MD: Rowman &

Littlefield

United Nations. 2002. Report of the World Summit on Sustainable Development, Johannesburg, South Africa, 26 August–4 September 2002. New York: United Nations

United Nations Division of Sustainable Development. (http:// www.un.org/esa/sustdev/)

United Nations Environment Programme. (http://www.unep.org/)World Commission on Environment and Development. 1987. Our Common Future. New York: Oxford University Press   

[1]. Sustainable Development

[2]. Tina Nabatchi

 [3]. United Nations sponsored the Stockholm Conference on the Human Environment

[4]. World Commission on Environment and Development

[5]. Brundtland Commission

[6]. Our Common Future

[7]. UN Conference on Environment and Development (UNCED)

 [8]. Rio Earth Summit

 [9]. Agenda 21

[10]. Rio Declaration on Environment and Development

[11]. National Councils for Sustainable Development

[12]. polluter pays

 [13]. precautionary

 [14]. World Summit on Sustainable Development in Johannesburg

[15]. Johannesburg Plan of Implementation