فصلنامه پژوهش فرهنگی- شماره جاری
سال سیزدهم،
شماره مسلسل 50، تابستان 1391
فهرست و چکیده مقالات این شماره:
بازنمای دغدغه‌های اجتماعی جوانان
فاطمه جواهری، سیدحسین سراج‌زاده، سمیه شکفته
چکیده
با وجودی که طی چند سال گذشته در مورد گرایشهای موسیقیایی جوانان ایرانی مطالعاتی انجام شده اما موسیقی زیرزمینی کمتر موضوع پژوهش قرار گرفته است. مقالة حاضر به بررسی مضامین مستتر در شعر موسیقیهای زیرزمینی پرداخته است. در این راستا11 مورد از این شعرها که در زمان نگارش مقاله از شهرت بیشتری برخوردار بودند انتخاب و با استفاده از روش تحلیل‌محتوای کمی و کیفی، مضامین و دلالتهای جامعهشناختی آنها شناسایی شده است. یافته‌های بهدست آمده حاکی از آن است که شعرهای موسیقیهای زیرزمینی دارای سوگیری انتقادی به شرایط فرهنگی ـ اجتماعی جامعة ایران هستند و این ظرفیت را دارند تا با مباحث مطرح درعرصة عمومی ارتباط پیدا کنند.
واژه‌های کلیدی
موسیقی زیرزمینی، خرده فرهنگ جوانان، نقد اجتماعی، جامعة ایران
رابطة اعتماد اجتماعی با گونه‌های شخصیتی
(مورد مطالعه استادان، کارکنان و دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال)
افسانه ادریسی، احسان رحمانی‌خلیلی، میترا معظمی، سيده نرگس حسيني‌امين
چکیده
اعتماد شیوة اجتنابناپذیر زندگی اجتماعی و شرط اساسی برای یک جامعة سالم است. در رويكرد روانشناختی ـ اجتماعي منشأ اعتماد اجتماعي، در شخصيت افراد جستجو میشود. هدف این مقاله شناسایی رابطة گونه‌های شخصیتی با اعتماد اجتماعی میباشد. رویکرد مقاله توصیفی ـ همبستگی، روش تحقيق پيمايشي و جامعة آماري شامل استادان، کارکنان و دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال در سال 1389 مي‌باشد که در حجم نمونة هزار و 212 نفر اجرا شده است. یافته‌ها حاکی از آن است که میزان اعتماد اجتماعی در سه گروه تفاوت معناداری دارد. کمترین میزان اعتماد اجتماعی مربوط به دانشجویان و بیشترین آن در بین استادان است. رابطة اعتماد اجتماعی با گونه‌های شخصیتی برونگرایی، انسجامی و شناختی در هر سه گروه معنادار و رابطه آنها بهصورت مثبت و مستقیم میباشد. همچنین رابطة اعتماد اجتماعی با گونة شخصیتی نژندی فقط در گروه استادان معنادار شده که این رابطة منفی و معکوس است.
واژه‌های کلیدی
اعتماد اجتماعی، گونة شخصیتی، برونگرایی، نژندی، انسجامی و شناختی
بازنمایی هویت دینی در سینمای پس از انقلاب اسلامی
علی مرشدیزاد، عباس کشاورزشکری، صالح زمانی
چکیده
مقالة پیش رو کوششی است که با در نظر گرفتن سه مولفة اساسی (خدا، فرد دین‌دار و دین‌داری) و با توجه به نظریة هویت و نظریة بازتابندگی آنتونی گیدنز انجام شده است. سینما نیز بهعنوان یکی از اثرگذارترین ابزارهای رسانهای در جهان معاصر، متن اصلی این بازنمایی است. سوال اصلی، توجه به چگونگی بازنمایی هویت دینی در سینمای پس از انقلاب است. هدف از این مقاله، توصیف چگونگی بازنمایی هویت دینی (سنتی/ بازتابنده) در سینمای ایران است. روش تحقیق نیز مبتنی بر تحلیل‌محتوای کیفی است و جامعة آماری، کلیة فیلم‌های سینمایی پس از انقلاب است که تأکیدی مستقیم یا غیرمستقیم به مولفههای هویت دینی داشتهاند که تعداد 20 فیلم بهعنوان نمونه و در مصاحبه با صاحب‌نظران سینمایی و بهصورت هدفمند و غیرتصادفی استخراج شده است. نتایج بهدست آمده حاکی از حضور قطعی مولفههای هویت دینی در سینمای ایران است که در طول سه دهه پس از انقلاب از قالب سنتی به قالب بازتابنده منتقل شده است و این نتایج با تغییرهای اجتماعی و سیاسی سال‌های پس از انقلاب همخوانی دارد.
واژه‌های کلیدی
هویت، هویت دینی، هویت بازتابنده، هویت سنتی، خدا، فرد دین‌دار، دین‌داری، سینما
ابعاد فرهنگ در جامعة آرمانی قرآنی
علي سروري‌مجد
چکیده
جامعة آرمانی یکی از آرزوهای بشر بوده و هست. یکی از شاخص‌های تحقق چنین جامعه‌ای ارتقاء فرهنگ در تمام شئون آن است.
در این مقاله به‌طور اختصار به اين سوال پاسخ داده ميشود كه فرهنگ چگونه در تحقق جامعة آرماني قرآني نقش‌آفريني ميكند؟ لذا به چند بعد از ابعاد فرهنگ در جامعة آرمانی مانند شکوفایی عقل، گسترش دانش، برادری و محبت، سلامت و بهداشت و توجه به محيطزيست اشاره شده است.
اما از همه مهم‌تر آن است که ارتقاء فرهنگ بدون تحقق حکومت الهی و حضور امام شکل نخواهد گرفت. بنابراين در این مقاله به اختصار به موضوع امامت در قرآن و ویژگیهای امام برای اعتلای فرهنگ در جامعة آرمانی قرآنی اشاره خواهد شد. بدیهی است امامی که خود مظهر عدل، علم و حكمت مطلق خداوند است و علمش وابسته به علم الهی و مبسوط‌الید برای تحقق تعالیم و دستورهای عادلانة الهی باشد و مردم هم عاقلانه و آگاهانه در خدمت این حاکمیت باشند خواهد توانست جامعة آرمانی را محقق سازد.
واژه‌های کلیدی
فرهنگ، جامعة آرمانی، قرآن، امامت
مقایسة شیوههای ارتباطی و تبلیغی چهرههای قرآنی با روش‌هاي تبليغ امروزين
مصطفي عباسي مقدم
چكيده
امروزه ارتباطات و تبليغات مهم‌ترين بستر انتقال و ترويج فكر، فرهنگ، ارزش‌ها و هرگونه پيام به ديگران است و همة مذاهب، مكاتب و ملل از رهگذر رسانه‌هاي گوناگون، سعي در تبليغ همه‌جانبه مرام خويش دارند. در روزگار كنوني تقابل نظام سلطه جهاني با فرهنگ حق‌محور و توحيدي اسلام بيش از هر زمان تبلور يافته و صف مؤمنان و مستكبران را به روشني جدا ساخته است. آيات حياتبخش قرآن بهعنوان تكيهگاه جبهة توحيدي، مشحون از روش‌ها و تجربههاي دعوت و ترويج انبيا و اولياست و آبشخور جبهة استكباري، كيدها و مكرهاي شيطاني است.
در مقال، حاضر، با تکیه بر روش استناد به متون و دیدگاه‌ها، ضمن مرور و مقايسة روش‌هاي تبليغي دو جبهه روشن ميشود كه مهم‌ترين ويژگي روش‌هاي تبليغ قرآني در مقام اجرا، پايبندي به ارزش‌ها و حقايق و جامعنگري و توجه به همة ابعاد حيات انساني و پیشتازی اسوه‌ها در عمل و در عرصة دستاوردها، تأثير پايدار و شورآفريني و ايمانزايي است، در حالي كه روش‌هاي تبليغ سياسي، اقتصادي و اجتماعي، در جهان امروز به خاطر عدم پايبندي به حق و حقيقت، عدم انطباق قول و فعل، معنویت‌گریزی و استفاده از وسایل مشروع و نامشروع ـ علي‌رغم توانايي ايجاد هيجان‌ها و انگيزش‌هاي زودگذر وجريان‌سازي مقطعي ـ قادر به تأثيرگذاري درازمدت و ايمان‌آفريني و ايجاد اميد پایدار به سعادت و فلاح در انسان‌ها نيستند.
واژگان کلیدی
روش تبليغ، ارتباط، پروپاگاندا، تبليغ قرآني، تبليغات جهاني
نقش رسانههای نوین در جنبش‌های اجتماعی
(مطالعة موردی جنبش تسخیر والاستریت)
رضا عبداللهی، محسن شورگشتی، بابک اخوت‌پور
چکیده
این مقاله به بررسی نقش رسانههای نوین در گسترش جنبش والاستریت می‌پردازد. این امر به دو علت است: اول اینکه جنبش‌های جدید اجتماعی دیگر به رسانههای جریان اصلی که وابسته به کانون‌های قدرت و ثروت‌اند اعتمادی ندارند و دوم اینکه رسانههای اجتماعی داراي ويژگي «اجتماعي بودن» هستند. اهداف طراحان شبکههای اجتماعی هر چه می‌خواهد باشد، مردم این شبکه‌‌ها را به‌‌کار می‌گیرند تا اخبار و اطلاعاتی را که به سختی از رسانههای حکومتی اعلام میشود منتشر کنند، اقدام‌های اعتراضی را برنامه‌ریزی و هماهنگ نمایند و به جهان بگویند که چه رویدادی در حال وقوع است. جنبش‌های اجتماعی نیاز دارند بر افکارعمومی تأثیرگذار باشند، چرا که افکارعمومی در بازتولید، حمایت و گسترش این جنبش‌ها نقشی جدی ایفا می‌کنند.
جنبش‌های اجتماعی برای تداوم فعالیت خود و به ثمر نشاندن حرکت‌های اعتراضی نیازمند رسانههای گروهی جریان اصلی هستند، چرا که این رسانه‌ها بخش وسیعی از مردم در طبقات مختلف را دربرمی‌گیرند.
تأثیر جنبش اشغال والاستریت و گسترش جامعة شبکه‌ای را باید خط بطلانی دانست بر برخی نظریه‌ها، مانند مارپیچ سکوت، جهالت چندجانبه، سکوت رسانه‌ها، نظریة تقویمی رسانه‌ها و نظریة برجسته‌سازی رسانه‌ها.
واژگان کلیدی
جنبش‌های اجتماعی، افکارعمومی، رسانههای اجتماعی، شبکههای اجتماعی
روضه‌خوانی؛
نقل مذهبی ـ شیعی در ایران و تمهیدهای ادبی ـ اجرایی آن
امیر لشکری، محمود عزيزي‌سلدوز
چکیده
«روضه‌خوانی» از گونه‌های مرسوم قصه‌گویی نمایشی مذهبی ایرانی است که اساساً کارکردی تبلیغی داشته، با گذشت زمان فراگیر شده و به رسمی مذهبی بدل گشته است؛ چنان‌که از چندین قرن پیش تاکنون به‌طور مستمر و همه‌ساله، روضه‌خوانی‌های عمومی و خصوصی بسیاری در سطح شهرها و روستاهای ایران در کنار ديگر آیین‌های عزاداری ماه‌هاي محرم و صفر برگزار می‌شده است. برقراري اين مجالس و همچنین حضور در آن، به شکلی خودانگیخته بوده و با استقبال فراواني از سوی اهل شيعه روبرو میشود و این به دلیل علاقة بسیار شیعه به امامانش و یادآوری مصائب ایشان در راه نجات دین و شریعت‌شان است. از این‌رو شیعیان حضور در این مجالس و گوش‌سپردن به روضه را ثوابی بزرگ می‌دانند. روضه‌خوانی بهعنوان پدیده‌ای فراگیر که چندین قرن از عمر آن می‌گذرد، مستلزم توجه بیشتر و شناخت عمیق‌تر است؛ بنابراین این مقاله فرصتی است برای پرداختن به رایج‌ترین گونة نقل مذهبی در ایران یعنی روضه‌خوانی و بررسی هرچه بیشتر این موضوع که آیا نقل‌های مذهبی همچون روضه‌خوانی، علاوه بر کارکرد دینی و اجتماعی گسترده‌شان، از منظر زیبایی‌شناسی نیز غنی بوده و در شأن یک هنر محسوب می‌شوند؟
واژگان کلیدی
نقل، نقالی مذهبی، روضه‌خوانی، روضه‌خوان، روضة‌الشهداء
