سلسه‌مراتب نیازهای[1] آبرهام مازلو[2]، نظریه‌ای انسان‌باورانه دربارة ‌انگیزش است و بر این نظر که آدمیان حیواناتی پیوسته محتاج هستند، بنا شده است. مازلو بیان می‌کند که پنج نیاز اساسی وجود دارند که به اهداف هدایت‌گر رفتار انسان بدل شده‌اند. نیازهای سطح پایین‌تر، زیست‌شناختی هستند و در همگان مشترک است، حال آنکه نیازهای سطح بالاتر، روان‌شناختی بوده و همگان آن‌ها را تجربه نمی‌کنند. این پنج نیاز اساسی که معمولاً به شکل هرم تصویر می‌شوند (شکل 1 را ببینید)، باهم در ارتباط‌اند، اما بر اساس توان نسبی‌شان برای اثرگذاری بر رفتار مرتب شده‌اند: نیازهای زیستی (سطح 1)، نیازهای امنیتی (سطح 2)، نیازهای عاطفی (سطح 3)، نیاز به احترام (سطح 4) و نیاز به خودشکوفایی (سطح 5)؛ بنابراین، نیازهای زیستی نسبت به نیاز به امنیت، اثرگذارتر بوده و هر سطح نسبت به سطوح بالاتر از خود، به همین منوال است. این نظریه فرض را بر آن می‌گذارد که میل به فراچنگ‌آوردن و حفظ شرایط برآورندۀ این نیازها، محرک رفتار آدمیان است.

مازلو در داخل هریک از سطوح پنج‌گانه، سلسله‌مراتب نیازها زیرشاخه‌هایی آورده است. نیازهای زیستی بر اساس فوریت نسبی‌شان برآورده می‌شوند: خوردن، آشامیدن، دفع فضولات بدن، خوابیدن و نفس‌کشیدن بروز خواهند کرد. اگر آن نیازها به اندازه کفایت برآورده شوند، سپس نیازهای امنیتی، مانند داشتن سرپناه، پیوستن به اتحادیه کارگری و خرید بیمه سلامت، اثرگذاری‌شان بر رفتارهای آدمی را ‌آغاز می‌کنند. نیازهای عاطفی با دلبستگی پیوند خورده‌اند و افراد را به ایجاد و حفظ روابط صمیمی، تشکیل خانواده و پیوستن به دارودسته‌‌ای خیابانی یا سازمانی دینی برمی‌انگیزانند. نیاز به احترام ممکن است با رفتارهای اجتماعی مثبت و منفی، مانند ارتکاب جرم به منظور به‌رسمیت شناخته‌شدن یا آموزش اعتمادبه‌نفس به خود، برآورده شود. نیاز به خودشکوفایی، نیاز فرد به بیشینه‌سازی ظرفیت و تجربۀ رسیدن به اوج کامیابی در برهه‌های زمانی خاص است. برخی روان‌شناسان، خودشکوفایی را «شوق»[3] نام می‌گذارند، ورزشکاران آن‌را «در میادین‌بودن»[4] توصیف می‌کنند و هنرمندان بیان می‌کنند که وقتی اوج خلاقیت را تجربه می‌کنند، متوجه گذر زمان نمی‌شوند. سلسه‌مراتب نیازهای مازلو از رهگذر نظریه‌ای آسان‌فهم در باب انگیزش نیازهای زیستی را با نیازهای روانی پیوند داده است.

منتقدان هم به‌لحاظ مفهومی و هم تجربی، به سلسله‌مراتب نیازهای مازلو حمله می‌کنند. به‌عنوان مثال، به‌نظر می‌رسد نمونۀ کلیشه‌ای خودشکوفایی، یعنی هنرمند گرسنه، با تقدم گریزناپذیر نیازهای امنیتی یا نیازهای زیستی بر نیاز به خودشکوفایی مغایر است. برخی در پاسخ این استدلال برآن هستند که هرم مازلو این را که چرا شمار هنرمندان گرسنۀ خودشکوفا اندک است، توضیح می‌دهند و اینکه نگاه و احساس نیاز افراد به امنیت متفاوت است. پژوهشگران در خلق آزمایشی تجربی که خودشکوفایی را بسنجد با مشکل رو‌به‌رو بوده‌اند. بااین‌حال، پژوهشگران خلاقیت، تا اندازه‌ای از رهگذر تصویربرداری از مغز به این موضوع پرداخته‌اند. برخی پژوهشگران مدعی‌اند که نیازهای دیگری را هم بایستی در این سلسله‌مراتب گنجاند، حال آنکه برخی دیگر در تأیید نظریۀ مازلو، شواهدی میان‌فرهنگی یافته‌اند. به‌رغم این نقدها، سلسله‌مراتب نیازهای مازلو در سطحی گسترده به‌عنوان راهنمایی برای درمان فردی و نیز رهنمودی در مناسبات انسانی محیط کار و تبیینی عام درباره انگیزۀ آدمی به‌کار می‌رود.

و نیز ببینید: دارودسته‌ها؛ رضایت شغلی

بیشتر بخوانید

 Archives at Brandeis University. Abraham Maslow & Harry Rand Lecture. Retrieved December 27, 2007 (http://lts.brandeis.edu/research/archives-speccoll/ findingguides/archives/soundrecordings/lectures/

Maslow.html)

 Maslow, Abraham H. 1943. “A Theory of Human Motivation.” Psychological Review 50:370–96

1958. Understanding Human Motivation. Cleveland, OH: Howard Allen

[1] hierarchy of needs

[2] Abraham Maslow

[3] Flow

[4] Being in the zone