اولین جلسه شورای پژوهشی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات در سال 1401 با حضور رئیس پژوهشگاه، معاون پژوهشی و روسای پژوهشکده‌ها و همچنین اعضا حقیقی شورا: عماد افروغ، عبدالحسین کلانتری، سهیلا صادقی فسایی، شهاب اسفندیاری و وحید شالچی در  29 اردیبهشت 1401 برگزار شد.

در ابتدای جلسه قاسم زائری رئیس پژوهشگاه در راستای معرفی پژوهشگاه به اعضای جدید شورای پژوهشی، به معرفی پژوهشکده‌ها، مرکز طرح‌های ملی و کارگروه و مرکز رصد فرهنگی، مجلات، و واحد نشر و شورای نشر پژوهشگاه پرداخت.

 سپس  محمد روزخوش رئیس پژوهشکده فرهنگ، سیده راضیه یاسینی رئیس پژوهشکده هنر، حسین حسنی رئیس پژوهشکده ارتباطات توضیحاتی در حوزه وظائف، فعالیت‌ها و عملکرد پژوهشکده‌های تحت مدیریت شان ارائه کردند. در نهایت هم میثم مهدیار معاون پژوهشی پژوهشگاه پس از ارائه نکات تکمیلی در معرفی پژوهشگاه، به درخواست برخی ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان‌ها از پژوهشگاه برای راه‌اندازی دفاتر پژوهشی در استان ها اشاره کرد. به گفته ایشان، بر این اساس، در گذشته در دو استان قم و اصفهان پژوهشکده‌هایی زیر نظر پژوهشگاه فعال بودند که با مصوبه هیات امنا و به دلایل ساختاری منحل شده و فعالیت شان در قالب گروه‌های مستقر در پژوهشگاه بازتعریف شد. اما اکنون در حال رایزنی با وزارتخانه هستیم تا امکان تازه ای برای همکارای با ادارات کل استان ها فراهم شود. در پژوهشگاه از قابلیت کارگروه و مرکز رصد فرهنگی کشور برخورداریم که به بررسی، تهیه و تنظیم گزارش‌های رصد استانی می پردازد و می تواند ادارات کل را پشتیبانی کند.

در ادامه زائری به طرح بحث تعیین اولویت‌های پژوهشی سال جاری پژوهشگاه پرداخت: پژوهشگاه یک برنامه پژوهشی سالیانه دارد که طبق روال هرساله به پژوهشکده‌ها اعلام می‌شود تا براساس آن فعالیت خود را به پیش ببرند. از سوی دیگر قصد داریم برنامه جامع بلندمدت‌تری (دوره سه ساله) را تهیه کنیم که راهگشای فعالیت کلی تر پژوهشگا در دوره مدیریتی جدید باشد. برای تهیه برنامه جامع اولین گام توجه به نکاتی است که وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی در حکم رئیس پژوهشگاه آورده است. گام دوم توجه به برنامه تحول وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ابلاغ شده از طرف وزیر محترم، و در نهایت توجه به برنامه تحولی دولت سیزدهم در حوزه فرهنگ است. توجه به موضوعات سه‌گانه عدالت، مردم و ایران قوی به عنوان ارکان گفتمان دولت سیزدهم موردتوجه پژوهشگاه است: «حق مخاطب در کنار یا به موازی توجه به حق مولف»، «عدالت فرهنگی و رابطه عدالت و فرهنگ»، «بررسی ظرفیت‌های فرهنگی منطقه‌ای ایران» از جمله «توجه به شرق ایران به موازات غرب»، «توجه به زبان فارسی و عرفان در گسترش قدرت فرهنگی ایران» از جمله مواردی است که در بدو امر می تواند راهگشای پژوهشگاه در تدوین برنامه جامع و الویت های پژوهشی اش باشد.

پس از آن، هریک از اعضای شورای پژوهشی نظرات و پیشنهادهای خود را در راستای تدوین و تهیه اولویت‌های پژوهشی اعلام کردند:

عماد افروغ ضمن اشاره به این نکته که توجه به مخاطب و سنجش اثربخشی پژوهش‌ها بر جامعه مخاطب و همچنین مساله‌محور بودن پژوهش‌ها از موضوعاتی است که باید به آن توجه شود افزود: ما نگاه انتزاعی به مطالعات و تحقیقات فرهنگی داریم و به این نکته توجه نداریم که این برنامه و طرح‌ها نیازمند ملزومات اقتصادی نیز است و به اقتصاد مرتبط با فرهنگ توجه نکرده‌ایم. فرهنگ ما به طور کلی بین اقتصادزدگی و سیاست‌زدگی آویزان است. با توجه به اتفاقات و وقایع تاریخ در گذشته، پیشنهاد می‌شود به این موضوع توجه ویژه‌ای شود. توجه به بحث خرده‌فرهنگ‌ها و انسجام بین خرده‌فرهنگ‌ها در راستای حقوق فرهنگی و حقوق شهروندی، و همچنین بحث کلان هویت ایرانی از دیگر موضوعاتی است که نیازمند بررسی و تحقیق است. موضوعات حقوق فرهنگی و عدالت فرهنگی قابل ادغام است. یکی از مسائلی که شاهد آن هستیم شکاف بین فرهنگ رسمی و غیررسمی (عمومی)، قدرت رسمی و قدرت اجتماعی، و دلیل و علت است. فقدان دیالکتیک دلیل و علت در کشور مشکل‌ساز است که پیشنهاد می‌شود در مباحث به آن توجه شود.

سهیلا صادقی عضو دیگر شورای پژوهشی پژوهشگاه اعلام کرد که بحث عدم موازی‌کاری در حوزه پژوهش از سوی محققان و سازمان‌های پژوهشی باید پیگیری شود. ایجاد و طراحی یک سامانه پژوهش که همه اطلاعات پژوهش‌های انجام‌شده در آن ثبت شود و همه بتوانند به آن دسترسی داشته باشند یکی از مواردی است که بخش پژوهش فرهنگی کشور به آن احتیاج دارد. در رابطه با پژوهشگاه، بهتر است به ماموریت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی توجه شود. باید به دیدگاه روشنی در خصوص ماموریت اصلی وزارت فرهنگ برسیم تا پژوهشگاه حول آن ماموریت اصلی به پیش رود.

شهاب اسفندیاری، دیگر عضو شورا، ضمن اشاره به لزوم بازبینی فلسفه وجودی پژوهشگاه و وجه تمایز آن با سایر پژوهشگاه‌ها نظیر پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، بر لزوم مستندنگاری تجربیات دوره مابعدانقلاب در حوزه های هنر و رسانه تاکید کرد. وی ضمن تاکید بر لزوم سنجش مصرف فرهنگی، تاکید کرد که باید پژوهش‌های واقعی و علمی انجام شود تا مسولان بدانند که تولیدات سینما و تلویزیون چه کسری از سبد مصرف مخاطبان را شامل می‌شود؟ وضعیت اکنون نسبت به 10 سال گذشته فرق کرده است. روشن شدن این مساله برای مسولان فرهنگی و سیاسی کشور لازم است.

عضو بعدی شورا، وحید شالچی، معتقد است که در حوزه فرهنگ ایرانی با چالش روبه‌رو هستیم چراکه در حوزه سیاست‌گذاری فرهنگی فهم درستی از فرهنگ وجود ندارد. فرهنگ ایرانی در دوره‌ای که حاکمیت سیاسی نبوده شکوفا شده، در حال حاضر در دوره‌ای هستیم که وارث انقلابی است که وجهه فرهنگی آن وجهه مهم آن است. فرهنگ ایرانی به این معنا که می‌گوییم اسلامی هم است و آن یک میراث غنی است که جای سخن دارد. در این وضعیت پژوهشگاه که متعلق به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است باید به سمت سیاستگذاری برود اما باید به این نکته توجه کند که چالش اصلی فرهنگ چیست و کجاست؟ همچنین نقطه پایانی کارها باید معطوف به سیاست فرهنگی و سیاستگذاری فرهنگی شود.

در نهایت، عبدالحسین کلانتری، یکی دیگر از اعضاء شورای پژوهشی، تصریح داشت که پژوهشگاه، موسسه‌ای است که معطوف به ماموریت‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. یکی از موضوعاتی که بهتر است به آن پرداخته شود بحث تغییر فضای فرهنگی و تغییر کاربری برخی موسسه‌های تحت حوزه وزارت متبوع است. بحث دیگر این است که تمرکز روی فضای مجازی فقط به عنوان یک گروه در پژوهشگاه دیده نشود. فرهنگ باید در بستر فضای مجازی بازبینی شود و این دو حوزه های جداگانه ای نیستند. ادبیات حوزه فرهنگ به شدت منفعل است و به زایش‌های فرهنگی در کشور توجه نمی‌شود. پیشنهاد دیگر این است که تمام پژوهشگاه‌های فرهنگی را دعوت کنید و یک آیین‌نامه مشترک با محوریت این پژوهشگاه تهیه کنید و با بودجه‌ای مشخص کارهای مشترک انجام شود تا از موازی کاری جلوگیری شود.

در ادامه روسای پژوهشکده ها بنابر نظرات اعضای شورای پژوهشی به اعلام دیدگاه های خود در مورد اولویت های حوزه ماموریت شان پرداختند. سیده راضیه یاسینی رئیس پژوهشکده هنر درباره بحث موازی‌کاری فعالیت‌های پژوهشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با وزارت میراث فرهنگی و گردشگری گفت که وزارت فرهنگ، متولی همه هنرها اعم از سنتی و غیر سنتی است. وجه ممیزه فعالیت در این دو وزارتخانه، رویکردی است که در پیش گرفته می شود. اگر رویکرد این باشد که آن پژوهش به حل مساله در وزارت فرهنگ کمک کند، در این حالت این فعالیت پژوهشی با حوزه فعالیت میراث فرهنگی موازی‌کاری نخواهد داشت.

 حسین حسنی که اخیراً به ریاست پژوهشکده ارتباطات پژوهشگاه منصوب شده نیز افزود: بیل گیتس در سال 97 میلادی اعلام کرد که محتوا پادشاه است و امروزه ما شاهد پلتفورمی‌شدن روزافزون هستیم. در حوزه‌های سینما و ... که محصولات فرهنگی در نظر گرفته می‌شوند بحث تولید محتوا، درآمدزایی و نظارت و تنظیم‌گری مطرح است. ما تلاش داریم پژوهشکده ارتباطات در دوره جدید تبدیل به یک هاب شود تا مسائل پیش‌روی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از جمله پلتفرمی‌شدن، کارافزاری‌شدن و متاورس را بیشتر بررسی کند.

در ادامه با تاکید بر ادامه بحث در مورد برنامه جامع و اولویت‌های پژوهشی پژوهشگاه در جلسات بعدی، اعضا در مورد بند دیگری از دستور جلسه، اصلاح آیین‌نامه حمایت از پایان‌نامه‌های دانشجویی، به بحث پرداختند و برخی تغییرات در آن را به تصویب رساندند. بنا بر اعلان معاون پژوهشی، به زودی فراخوان حمایت از پایان نامه ها از طریق ایجاد سامانه ای در سایت پژوهشگاه اعلام خواهد شد.