بحران فرزندآوری در دنیا؛ پیام اصلی انیمیشن‌های بچه‌رئیس و لک‌لک‌ها
نشست تخصصی «نقد و تحلیل انیمیشن‌های بچه‌رئیس و لک‌لک‌ها»، چهار‌شنبه ۱۱ اسفند ۱۴۰۰ با حضور محمدعلی صفورا (عضو هیأت‌علمی و مدیر گروه انیمیشن و سینما دانشگاه تربیت مدرس) و دبیری صغری صالحی (عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات) به‌صورت مجازی برگزار شد.
محمدعلی صفورا در بخش اول سخنان خود به اهمیت و ظرفیت‌های انیمیشن در تولید و انتقال پیام و استفاده هالیوود از آن، اشاره و تصریح کرد: طی ۲۰ سال گذشته می‌بینیم که تکنولوژی دیجیتال فراگیر شد و از آن زمان، تولید انیمیشن تحت کنترل درآمد که طی آن محتواها و درونمایههای مدنظر از طریق این فیلم‌ها در هالیوود پیگیری می‌شود. فرزندآوری یکی از مباحث مهم در دنیاست و بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکایی به دلیل نقشی که جمعیت جوان در توسعه و پیشرفت آن‌ها دارد، به دنبال آن هستند. در این میان انیمیشن به دلیل پتانسیل و امکانات بیانی خود گسترش پیدا کرده است. آموزش، مهم‌ترین و مستقیم‌ترین لایه و هدف آن است. اینکه چه پیامی از طریق آن منتقل شود. بعد ترتبیتی دومین لایه این صنعت است؛ اینکه بعد از دیدن فیلم، مخاطب، چگونه رفتار کند. مهم‌ترین ویژگی انیمیشن، سرگرمی‌سازی‌ست که پیام خود را از طریق عناصر دراماتیک و عناصر تربیتی انتقال می‌دهد. در این میان، هالیوود با استفاده از این ظرفیت، فیلم‌هایی می‌ساز که پرفروس و پربیننده یا به عبارتی مگاهیت باشد.
او با اشاره به انیمشین بچه‌رئیس، در توضیح ویژگی‌های آن اظهار داشت: ایده این فیلم از یک داستان ۳۰ صفحه‌ای که در سال ۲۰۱۰ نوشته شده، گرفته شده است. یعنی از داستانی که موفق بوده است. برخلاف ما که در ایران، کمتر ایده‌های تضمینی داریم، اساس تولید در هالیوود و سیستم غرب، ایده‌های تضمینی‌ست. در این فیلم، به یک بچه میگوید که تو رئیسی و آینده جهان را باید تو مدیریت کنی که در صورت هم‌ذات‌پنداری مخاطبان فیلم با آن، اعتمادبه نفس عظیمی را به آن‌ها منتقل می‌کند. پس ایده این فیلم، از این حیث که همه چیز را به نسل جوان می‌سپارد، موفق است.
صفورا در توضیح درونمایههای این فیلم افزود: مهم‌ترین درونمایه این فیلم، اهمیت خانواده است. هالیوود در تمام طول تاریخ خود بر خانواده تأکید کرده است. در هردو فیلم، خانواده، تأکید موکد است. اینکه درون خانواده چه چیزی دیده می‌شود، نیاز به تحلیل محتوای ضمنی فیلم دارد. اولین مورد، نحوه تعامل افراد خانواده با هم است. در این خانواده میان اعضای خانواده، « گفتگو» جریان دارد و اعضا درباره همه چیز با هم صحبت می‌کنند. عشق و دوستی دومین مورد است که میان اعضای خانواده موج می‌زند. گرمی خانه هم سومین عنصر است که در این فیلم دیده می‌شود. به طوری که این کودک خود را به دلیل حمایت‌گری خانواده، خوشبخت‌ترین کودک دنیا می‌داند. به‌طور کلی زیبایی دوران کودکی، رضایتمندی از کودک‌بودن و عشق والدین، درونمایههای این فیلم هستند.
عضو هیأت‌علمی دانشگاه تربیت مدرس در بخش دیگر سخنان خود به انیمیشن لک‌لک‌ها و توضیح عناصر جذابیت آن پرداخت و اذعان کرد: این فیلم پر از لانگ‌شات‌های عجیب و غریب است و این یعنی تعریف سینما. تعریف فیلم سینمایی این است که فیلم هرچه بزرگ‌تر باشد، عظیم‌تر است. به این معنا که عظیم و بزرگ فکر می‌کنند تا بتوانند این فضا را خلق کنند. طراحی کاراکتر بچه‌ها دومین مورد است که طی ۲۰ سال گذشته در هالیوود زیاد اتفاق افتاده است. ماجراجویی و تخیل، داستان‌گویی و روایت و ساختار دراماتیک درست، از دیگر عناصر جذابیت این فیلم است.
او در تحلیل محتوای این انیمیشن افزود: اولین نکته‌ای که در تحلیل این فیلم می‌توان گفت، پیام وقت گذاشتن برای کودک است. در این فیلم، پدرومادر هر دو شاغل هستند و دائم کار می‌کنند که این پیام را انتقال می‌دهد که باید برای بچه وقت گذاشت. اما نکته‌ای که شاید کمتر به آن اشاره شده، خشونت خانواده نسبت به فرزند است. این محتوای بسیار مهمی‌ست. خشونت خانواده نسبت به فرزند، از طریق نادیده گرفتن حق فرزند برای داشتن برادر و خواهر رخ می‌دهد. اینکه کسی چیزی بخواهد و ما آن را دریغ کنیم، یعنی خشونت. پدر و مادر وظیفه دارند وقتی فرزندی می‌آورند، به نیازهای او هم توجه کنند که یکی از آن نیازها، توجه به نیازِ داشتن خواهر یا برادر برای اوست البته به شرط مهیابودن شرایط. خشونت دیگر خانواده نسبت به فرزند، تنهایی اوست که روح و روان کودک باید از هر لحاظ تأمین باشد.
صفورا با مهم دانستن بحث «ارزش‌ها» در بازنمایی‌ها به ارزش‌های موجود در این دو فیلم اشاره و خاطرنشان کرد: بچه‌ها در این دو فیلم مطالبه‌گر و قدرتمند هستند، به دنبال پیشرفت، لذت از زندگی، خطرکردن و ماجراجویی، کنجکاوی و علاقه‌مندی به چیزهای مختلف، هستند. بنابراین ارزش‌هایی چون قدرت، پیشرفت، تحریک‌طلبی، خودرهنموددهی، جهان‌شمول‌نگری باتوجه به یادآوری اهمیت فرزند برای کل دنیا، خیرخواهی و سنت در این فیلم‌ها وجود دارد. هرچند حال و هوای فیلم‌ها به شدت مدرن است اما دنبال کردن آداب و سنن و روش خانواده، بخشی از سنت است که همین فرزندآوری، ازجمله مهم‌ترین آن است.
مدیر گروه انیمیشن و سینما دانشگاه تربیت مدرس در بخش پایانی سخنان خود، پیام اصلی هردو فیلم را مشکل فرزندآوری در دنیا دانست و یادآور شد: هر دو فیلم درباره بحران فرزندآوری در آمریکا و در دنیا صحبت می‌کنند که معضل تک‌فرزندی، مهم‌ترین ویژگی آن‌هاست. تنها تفاوت در آن‌ها این است که در فیلم بچه‌رئیس، بچه جدید نمی‌خواهند ولی در فیلم لک‌لک‌ها، بچه جدید می‌خواهند. به نظر من، هردو فیلم، از حیث اثرگذاری، مکمل هم هستند یعنی به نوعی، دو وجه منشور را با همدیگر دیده‌اند.
سوال مهمی که این فیلم‌ها به دنبال پاسخ به آن هستند این است که چرا فرزندآوری در دنیا کاهش یافته و چرا مردم دنیا به نگهداری از حیوانات روی آورده‌اند که پاسخ به آن در تخصص جامعه‌شناسان و روان‌شناسان است اما به زعم من، شاغل بودن پدر و مادر یکی از دلایل آن است. زیست در جهان مدرن به این شکل شده است. حال اینکه چرا هردو شاغل هستند، بخشی از آن، مربوط به دلایل اقتصادی است که هردو باید کار کنند تا جریان زندگی خود را بچرخانند. بخشی هم ممکن است مربوط به تفکرات فمنیستی باشد که زن باید مستقل باشد. عدم اطمینان نسبت به آینده ناشی از عدم ثبات مالی، دلیل دیگری‌ست که می‌توان به آن اشاره کرد. فقدان امید در خانواده نسبت به آینده و بهترشدن شرایط زندگی آینده فرزندان، بسیار مهم است. وقتی پدرومادر خود می‌بینند که مشکل دارند، طبیعتاً نسبت به آینده فرزندان، نگران‌تر خواهند بود. دلیل دیگر، جنگ‌ها و شرایط سیاسی روز و دنیای نابسامان است. اگر سیاستمداران دنیا فقط بخواهند فیلم بسازند، قطعاً به جایی نخواهند رسید. آن‌ها می‌توانند آمار زادو ولد را پس از ساخته شدن این دو فیلم بگیرند؛ قطعاً تغییری نخواهد کرد. هرچند این فیلم‌ها حرف خود را می‌زنند. حداقل کاری که می‌کنند این است که مسأله را طرح می‌کنند اما مشارکت مردم در حل این مسأله، نیازمند اقدامات عملی سیاستمداران خواهد بود با یک جهان امن و زیبا. لذا باید ابتدا شرایط زیست استاندارد و امیدوارانه را برای فرزندآوری مهیا کنند تا به یک ثبات اجتماعی در دنیا برسیم. وقتی این دغدغه‌ها از افراد دور شوند، زندگی و فرزندآوری، شکل طبیعی خود را خواهد یافت.
گزارش از: فریبا رضایی
انیمیشن بچه‌رئیس و لک‌لک‌ها نقد می‌شود
