انگاره‌های اخلاقی در تئاتر ایران
گزارش پژوهش «انگاره‌های اخلاقی در تئاتر ایران» نوشته محمود ترابی‌اقدم ازسوی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات منتشر شد.
این گزارش، دستاورد پژوهشی با مطالعه موردی و تحلیل ۵ نمایش اجرا شده در سال ۱۳۹۷ است که با روش نشانه‌شناختی، نحوه کاربست یا بازنمایی انگاره‌های اخلاقی در آنها را مطالعه می‌کند.
هدف اصلی این مطالعه، شناسایی و تبیین انواع آسیب‌های اخلاقی در تئاتر ایران در ابعاد مختلف محتوایی و فرمی اثر و بررسی لزوم به‌کارگیری آنها بر اساس بافت درام است که برای این منظور، ۵ نمایش «خانه برناردا آلبا»، «تناسخ، سه تا سی و پنج تومان»، «عند از مطالبه»، «نقاشی اشر» و «یک خانواده محترم» بر حسب میزان تراکم نظام‌های نشانه‌ای و معنایی انتخاب و بررسی شده‌اند.
محقق علت این انتخاب را فهم و ادراک علمی و به‌دور از فضاسازی‌های رسانه‌ای درباره نمایش‌ها بیان می‌کند و دستیابی به این هدف را در ترسیم فضای واقعی درباره نحوۀ بازنمایی مسائل اخلاقی در نمایش‌ها موثر می‌داند تا بتواند یاری‌رسان مسئولان فرهنگی در تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌ها پیرامون چگونگی ارزیابی و نظارت بر نمایش‌ها از منظر رعایت قواعد و انگاره‌های اخلاقی باشد.
آثار بر اساس سطوح سه‌گانه دستگاه‌های رمزگانی جان‌فیسک در تئاتر؛ «واقعیت یا رمزگان اجتماعی»، «رمزگان فنی» و «رمزگان ایدئولوژیک» مورد بررسی قرار گرفته‌اند. سطح اول، مشتمل بر رمزگان محیط و مکان، زمان، ظاهر بازیگران (گریم و نوع پوشش)، رفتار بازیگران (حرکات سر و دست، تماس فیزیکی و ...) و گفتار بازیگران (لحن و طرز بیان، محتوای دیالوگ‌ها و مونولوگ‌ها و ...) است.
در رمزگان فنی نیز لایه‌های نورپردازی، رنگ، موسیقی و افکت‌های صوتی مورد بررسی قرار گرفته‌اند که محقق کارکرد اصلی آنها را در تقویت یا تضعیف فضای حاکم بر درام و اضافه کردن یا کاستن یک لایه معنایی جدید به لایه‌های معنایی درام، اعلام می‌دارد. سطح سوم نشانه‌ای، رمزگان ایدئولوژیک است که مهم‌تر از لایه‌های دیگر و با تأثیرات عمیق‌تر از سطوح دیگر دانسته شده است.
محقق پس از بررسی این سطوح و تحلیل نمایش‌های منتخب نتیجه می‌گیرد که به‌جز لایه کلام و گفتار بازیگران، بقیه سطوح رمزگانی و لایه‌های نشانه‌ای، مطلوب هستند و تنها لایه کلام از حد مطلوب فاصله دارد و تأکید می‌کند به دلیل زبانزدبودن درام‌های امروز ایران (در عرصه‌های تئاتر، سینما و تلویزیون) در پایبندی به اصول اخلاقی در سطح منطقه و بعضاً در جهان، نباید این وجه ممیزه و مزیت نسبی درام‌های ایرانی نسبت به رقبای آن، از بین برود.
در پایان این پژوهش، پیشنهادهایی جهت نحوه ارزیابی نمایش‌ها ارائه می‌شود که «بررسی مجزا و نیز همراه با هم لایه‌های نشانه‌ای»، «توجه هم‌زمان به سطوح مختلف رمزگانی نمایش‌ها»، «تمرکز ویژه بر روی لایه‌های سه‌گانۀ ظاهر، رفتار و گفتار بازیگران»، «توجه به الزامات و نتایج بیان مستقیم و غیرمستقیم در نمایش»، «توجه به نحوۀ استفاده از زبان نمادین در نمایش‌ها»، «کنترل کمّیت و تواتر شوخی‌های کلامی عامیانه»، «تأکید بر استفاده از تهمیدها برای جلوگیری از بروز مستقیم کنش» و «استمرار ارزیابی دو مرحله‌ای نمایش‌ها» از آن جمله‌اند.
