نشست نقد و بررسی کتاب «جامعه‌شناسی فرهنگ» اثرریموند ویلیامز با حضور آرمین امیر، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی، رضا تسلیمی طهرانی دانش‌آموخته جامعه‌شناسی دانشگاه تهران و حسام سلامت، دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه تهران، دوشنبه ۲۵ دی‌ ۱۳۹۶ در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

 دکتر امیر در این نشست با اشاره به اینکه کتاب جامعه‌شناسی فرهنگ ویلیامز مبارزه با کلیتی است که از شیوه زندگی نشأت می‌گیرد، افزود: نویسنده این کتاب به دلیل خاستگاه طبقاتی‌اش، با دوگانه چپ و بورژوا مخالفت می‌کند و درواقع بخشی از مبارزه و مخالفت با سرمایه‌داری و مصرف‌گرایی از دل بورژازی درمی‌آید. بنابراین به تعبیر ویلیامز برای مخالفت با بورژوازی نباید به فکر نابودی آن بود.

دکتر امیر با اشاره به اینکه فرهنگ عامیانه بحث پررنگی در این کتاب است، گفت: ویلیامز در این کتاب به حوزه‌های مختلفی که فرهنگ به آنها می‌پردازد توجه می‌کند و برای فرهنگ هفت وظیفه برمی‌شمارد. به اعتقاد او جامعه‌شناسی فرهنگ با فرایندهای اجتماعی از جمله ایدئولوژی سروکار دارد. همچنین جامعه‌شناسی با شکل‌های فرهنگی، ابزارهای تولید سروکار دارد و از سوی دیگر باید روش‌های شناسایی تشخیص فرهنگ را بررسی کند. همچنین جامعه‌شناسی فرهنگ به شکل‌های هنری خاص توجه می‌کند و فرایندهای بازتولید اجتماعی فرهنگ را در نظر می‌گیرد و به موارد عام و خاص فرهنگ می‌پردازد. به زعم ویلیامز، فرهنگ قرارگاهی است که مخالفت با قدرت را ایجاد می‌کند.

 عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی افزود: ویلیامز خود به طبقه کارگر تعلق دارد اما با این وجود معتقد است لازم نیست برای مبارزه با سرمایه‌داری لزوما تعلق به نظام بورژوازی نداشته باشید. به تعبیر ویلیامز حتی مخالفان سرمایه‌داری هم می‌توانند در درون نظام سرمایه‌داری قرار داشته باشند. دکتر امیر در ادامه به جامعه ایران اشاره کرد و گفت: ما در ابتدای انقلاب اسلامی بخت آن را داشتیم تا سبک زندگی مبتنی بر آرمانهای انقلاب و مخالف با ویژگی‌های سرمایه‌داری بنا کنیم اما بامجموعه فسادها و الیگارشی که در دولت اتفاق افتاد، آن را از دست دادیم.

در ادامه این نشست، دکتر رضا تسلیمی طهرانی با توصیف این کتاب به عنوان یکی از آثار مهم حوزه جامعه‌شناسی فرهنگ به بخشهای مختلف آن اشاره کرد و گفت: کتاب مطالب هیجانی و جذاب ندارد اما چون به توضیح جامعه‌شناسی فرهنگ می‌پردازد، از این نظربسیار مهم است. این کتاب البته از معدود آثاری است که به فارسی ترجمه شده و نویسنده تلاش کرده تا حوزه‌های مختلف جامعه‌شناسی فرهنگ راتوضیح دهد.

دکتر طهرانی افزود: نویسنده در این کتاب، فرهنگ را از مقوله تعلیم و تربیت و فرهیخته شدن آدمها دور می‌کند و به سبک زندگی می‌پردازد و چنین تعبیر می‌کند که فرهنگ، نظام دلالت‌گری است که از طریق آن نظام اجتماعی وارد مرحله‌ای خاص می‌شود. به عبارت دیگر، ویلیامز به تعریف فرهنگ در بین توده افزاد تأکید دارد.

او در هشت فصل مباحث موردنظر خود را در این کتاب شرح می‌دهد. در فصل نخست به بررسی جامعه‌شناسی فرهنگ و مفهوم آن پرداخته و روند فرهیخته‌ساختن افراد و سبک‌زندگی را شرح می‌دهد. همچنین رابطه بین فرهنگ و بازار و نسبت این دو درکتاب شرح داده می‌شود.

 دکتر طهرانی  با اشاره به افول مکاتب هنری و ادبی در ایران افزود: این کتاب می‌تواند به طرح این موضوع در ایران کمک کند آن‌چنان که ویلیامز در این کتاب به این موضوعات اشاره کرده است. همچنین در فصل چهار این اثر فرایند تولید فرهنگی شرح داده شده و ماتریالیسم فرهنگی و سازمان‌های فرهنگی توضیح داده می‌شود. طهرانی، ضعف دانش اجتماعی و فرهنگ عمومی در کشور را عامل افول مکاتب ادبی و هنری در ایران دانست و افزود:جامعه‌شناسان ایرانی در حوزه جامعه‌شناسی فرهنگ بسیار کم کار کرده‌اند. متاسفانه جامعه‌شناسی در ایران در اکثر حوزه‌ها دچار ضعف است و تحقیقات و تولیدات ما در حوزه جامعه‌شناسی فرهنگ و در زمینه‌هایی مانند سبک زندگی، ایدئولوژی،انواع هنرها و غیره کم است و از این منظر کتاب جامعه‌شناسی فرهنگ می‌تواند سوژه‌های مفیدی را در اختیار محققان ایرانی قرار دهد. در نظام فرهنگی نیز شاهد این نقص هستیم که افراد از فرهیختگی برخوردار نیستند. 

در ادامه این نشست، حسام سلامت، دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه تهران نیز به بررسی جایگاه این کتاب در جامعه علمی ایران پرداخت و گفت: متاسفانه ما با تاخیر ۲۰ ساله در حال مواجهه با آثار اصلی مطالعات فرهنگی در دنیا هستیم. از این منظر ترجمه کتاب جامعه‌شناسی فرهنگ بسیار مغتنم است. سلامت به محتوای این کتاب اشاره کرد و گفت: کتاب ویلیامز به نوعی نقشه‌نگاری موضوعی از جامعه‌شناسی فرهنگ است. ما با مواضع ایجابی ویلیامز مواجه نمی‌شویم وموضع او را نمی‌توانیم کشف کنیم. 

سلامت در ادامه به دو مفهوم «فاصله‌گذاری» و «دموکراتیزه‌کردنفرهنگ» در اندیشه ویلیامز اشاره کرد و گفت: به‌اعتقاد ویلیامز هرچه فاصله اجتماعی ازمرکز قدرت بیشتر باشد دست محقق یا نهاد برای خلاقیت بازتر می‌شود؛ به اعتقاد ویلیامزبه طور مثال مطبوعات و صداوسیمای دولتی چنانچه از مرکز قدرت دورتر باشند می‌توانند خلاقیت بیشتری داشته باشند اما مادامی که دستشان در جیب دولت باشد نمی‌توانند از ایدئولوژی دولتی به‌دور باشند. 

سلامت، شرط نفس کشیدن فرهنگ را فاصله‌گذاری از قدرت و دولت دانست وافزود: در این صورت فرهنگ به عنوان یک امر خلاق و نوآور شناخته خواهد شد. وی تاکید کرد: البته در این فرایند باید امکان دموکراتیزه شدن دولت رانیز در نظر داشته باشیم تا در نهایت مفهوم دموکراتیزه‌شدن فرهنگ نیز به‌وجود بیاید.پس در حوزه سیاستگذاری از دیدگاه ویلیامز ما می‌توانیم از دو مفهوم فاصله‌گذاری و ضرورتدموکراتیزه‌کردن فرهنگ در ارتباط با دولت سخن بگوییم

.

 کتاب «جامعه‌شناسی فرهنگ» اثر ریموند ویلیامز، توسط دکتر حسن چاووشیان در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات ترجمه و از سوی انتشارات پژوهشگاه منتشر شده است.