در ادامه نشست‌های مرتبط با طرح «تدوین گزارش‌های توصیفی از پیاده‌روی اربعین» جلسه «هم‌‌اندیشی محققان پروژه اربعین» ۸ آذر ۱۳۹۶ در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

در این جلسه، حاضران ضمن روایت گوشه‌هایی از تجربه خویش و نحوه گردآوری داده در میدان تحقیق، به تبادل نظر درباره نحوه تدوین گزارش نهایی و ساختار گزارش نهایی پرداختند.

گفتگو با مباحثه بر سر نقش احساسات محققان در مراحل مختلف تحقیق آغاز شد. برخی از حاضران این ایده را طرح کردند که در این پروژه همه محققان به شکل اجتناب ناپذیری تحت تأثیر این فضا و جمعیت بوده‌اند و بر همین مبنا گزارش خود را تدوین خواهند کرد و احساسات و ذهنیت محققان در گزارش دخیل خواهد بود؛ بنابراین با عنایت به اینکه هدف از این پروژه، توصیف غنی از این پدیده و شناختی واقعی مبتنی بر جزئیات از آن است، لازم است تا محققان، گزارشی تا حد ممکن «عینی» و بر پایه «داده» تنظیم و تدوین کنند.

این ایده نیز مطرح شد که هر توصیف خوب، مبتنی بر تحلیل است و به هر حال نوعی تحلیل ضمنی در گزارش های محققان این پروژه وجود خواهد داشت. اما اجماع محققان در این جلسه بر این بود که هدف اصلی ارائه مشاهده‌ها و تجربیات محققان در قالب نوعی توصیف غنی است که بر مبنای آن سایر محققان، اعم از آنکه این سفر را تجربه کرده یا نکرده باشند، نوعی گزارش و یافته در اختیار داشته باشند که بتوانند بر پایه آن به تحلیل این آیین بپردازند.

در ادامه این نشست، درخصوص زبان گزارش و نحوه تدوین آن بحث و تبادل نظر شد. برخی از استادان و محققان حاضر در جلسه با اشاره به اینکه زبان گزارش باید محققانه و پژوهانه باشد، تأکید کردند که گرچه همه محققان این طرح از جنبه اعتقادی و احساسی با آیین پیاده روی اربعین همدلی دارند، بهتر است که گزارش این پروژه با زبان و لحن پژوهشی صورت پذیرد و از بیان ادبی و احساسی صرف پرهیز شود تا ارزش علمی و پژوهشی کار تقویت شود.

 از دید برخی دیگر محققانی که در این جلسه حاضر بودند، آنچه بیشتر از فرم و قالب گزارش مهم است، ارائه شواهد در قالبی منسجم و منظم است که ضروری است همه گزارش‌های نهایی واجد آن باشند. به این ترتیب، میان استادان و محققان حاضر بر سر این نکته اجماع وجود داشت که حتی اگر گزارش نهایی در قالب سفرنامه یا گزارش های روایت گونه نوشته شد، باز لازم است جنبه محققانه و اتکاء بر اسناد و شواهد و حفظ انسجام متن رعایت شود. همچنین توصیه شد که گزارش میدان باید به آنچه در میدان تحقیق رخ می‌دهد وفادار باشد و محققان ضمن آنکه بهتر است حتی الامکان از ارزش‌داوری پرهیز کنند، می‌توانند با درج تصاویر و نقل قول هایی از مصاحبه‌های صورت گرفته در میدان تحقیق، خصلت مستندگونه و پژوهشی کار را حفظ کنند.

البته برخی از اعضای گروه تحقیقاتی پروژه اربعین با اشاره به اینکه سفر اربعین بسیار مولد احساس است، این ملاحظه را طرح کردند که اتفاقاً اگر به بُعد احساسی این سفر نیز پرداخته شود، بسیار خوب است. این محققان تاکید کردند که پرداختن به جنبه‌های احساسی و عاطفی مراسم اربعین کمک خواهد کرد تا امکان شناخت بهتر ودقیق‌تر ابعادی از پدیده پیاده‌روی اربعین فراهم آید. البته بیشتر محققان با این ایده کلی موافق بودند که گرچه محققان می‌توانند و حتی بهتر است که احساسات و ویژگی‌ها وتلاطم‌های روانی و عاطفی و فیزیکی خویش در جریان سفر را نیز گزارش و روایت کنند، باز نباید جنبه سوبژکتیو و شخصی گزارش‌ها برجسته شود.

در ادامه نشست محققان طرح پیاده‌روی اربعین، دکتر حسن محدثی، دکتر فاطمه جواهری، زهراسادات روح‌الامین، مهدیه عباسی، دکتر لیلا عبدی‌خجسته، مهدیه مظفری، دکتر سیدمهدی اعتمادی‌فرد، دکتر محمدرضا پویافر، دکتر آرش نصر‌اصفهانی، دکتر خیام عزیزی‌مهر، مصطفی اسدزاده، مهدی صفاردستگردی، داوود حسینی هاشم‌زاده، علی شیروانی، یاسر فروغی و مهدی منتظری‌مقدم ضمن اشاره به تجربه سفر خود در مراسم پیاده‌روی اربعین سال ۹۶، درخصوص چگونگی تدوین گزارش تحقیقی خود نکاتی را طرح کردند.

گفتنی است گزارشی از روند کلی پروژه «تدوین گزارشی های توصیفی از پیاده‌‌روی اربعین» از شروع پروژه تاکنون، به‌زودی در سایت پژوهشگاه قرار خواهد گرفت.