نشست «کرونا و امر دینی» با هدف مطالعه تجربه رفتارهای دینی پیروان ادیان زرتشتی و کلیمی در دوران کرونا با حضور رامین خسروی (نائب‌رئیس انجمن زرتشتیان تهران) و همایون سامه یح نجف‌آبادی (نماینده کلیمیان در مجلس شورای اسلامی) و احمد شاکرنژاد (عضو هیأت‌علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی) سه‌شنبه ۷ بهمن ۱۳۹۹ به‌صورت برخط برگزار شد.

در بخش اول این برنامه، احمد شاکرنژاد ابتدا با تقسیم‌بندی ادیان به غربی و غیرغربی (شرقی)، به ذکر تفاوت‌های این دو دسته از ادیان پرداخت و گفت: ادیان توحیدی خدا را یک خدای متشخص متصور می‌کنند که در آن افراد مطیع دستورات او هستند، این دستورات را از پیامبر می‌گیرند و چون اراده و اختیار وجود دارد، افراد خود این دستورات را بر می‌گزینند و عمل می‌کنند. اما در ادیان شرقی الهام به جای وحی وجود دارد، حکیم به جای پیامبر است و همچنین به جای تأکید بر روی اراده و اختیار، روی تقدیر تأکید می‌شود و عمدتاً به جای روز داوری در این ادیان، بحث تناسخ مطرح است. مهم‌ترین تفاوت ادیان ابراهیمی با ادیان غیرابراهیمی، این است که در ادیان ابراهیمی به مسئله ابتلا و آزمایشها که در قرآن از آن به فتنه یاد شده، اعتقاد وجود دارد.

عضو هیأت‌علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در اشاره به نحوه مواجهه پیروان ادیان ابراهیمی با چالش‌های اجتماعی از پنج مدل زاهدانه، عارفانه، قدیسانه، قهرمانانه و مدل پیامبرانه نام برد و با تمرکز بر روی مدل آخر، تصریح کرد: افراد در قالب این مدل در چارچوب مسیر دینی حرکت می‌کنند، چالش را می‌پذیرند و از آن فرار نمی‌کنند؛ درواقع چالش را محملی برای سیر و سلوک در نظر می‌گیرند. در این مدل چالش یک امتحان الهی دیده می‌شود که افراد باید از دل آن تعالی پیدا کنند. به همین دلیل تمام تلاش خود را می‌کنند که با این چالش مبارزه کنند. یعنی تلاش می‌کنند خود را به ورطه امتحان بیاندازند تا بفهمند چقدر در عمل به وعده‌های الهی صادق هستند. در این مدتی که از چالش کرونا گذشت، دینداران هر  ۵ مدل را بروز دادند اما در این دوران دیدیم که مدل پنجم غالب‌ترین مدل در میان دینداران بود که افراد سعی کردند این چالش را بپذیرند و از آنجایی که آن را یک ابتلا می‌دیدند، تلاش کردند با انجام کارهای مختلفی از جمله کمک به همنوعان، از جان خود بگذرند  و میزان صداقت خود در عمل به اعتقاداتشان را آزمون کنند.

در ادامه این برنامه، همایون سامه یح نجف‌آبادی، رئیس انجمن کلیمیان تهران  درباره مشکلات به وجود آمده پس از کرونا برای کلیمیان ایران خاطرنشان کرد: با ظهور کرونا و ایجاد محدودیت‌های اجتماعی در جامعه که پس از چندی دستور تعطیلی مساجد و کلیساها و عبادتگاه‌ داده شد، مواجهه با آن در میان کلیمیان، متفاوت بود. بسیاری از افراد از همان ابتدا این دستورالعمل‌ها را رعایت کردند اما عده‌ای هم به این مسأله بی‌توجه بودند و همچنان رفت‌وآمد به این عبادتگاه‌ها را ادامه می‌دادند. نکته‌ای که باید بگویم این است که کنیساهای ما فقط برای انجام فرایض مذهبی نیستند، صحبت درباره مسائل اجتماعی در کنیساها امری رایج است. چراکه تنها محلی که می‌توان عامه مردم را درباره مسائل اجتماعی جامعه ایران مطلع کرد، کنیساها هستند. بعد از کرونا این اتفاق تعطیل شد هرچند در این دوران، تدریس علوم دینی و اطلاع‌رسانی مسائل اجتماعی از طریق فضای مجازی انجام شده ولی کارایی آن نسبت به زمان حضور رودررو و ارتباط تنگاتنگ مردم با یکدیگر، کمتر بوده است. در مورد آموزش هم، هر چند آموزش انجام می‌شود ولی متاسفانه دیگر پرورشی در کار نیست. مدارس و کنیساهای ما جایی برای آموزش و پرورش فرزندان ما بود اما در این دوران این مسأله به‌ویژه از حیث آموختن تکنیک‌هایی برای برقراری ارتباطات اجتماعی در کودکان دچار مشکل شد. مشکل دیگر محدودیت‌های استفاده از از وسایل الکترونیک است که در روزهای شنبه و در اعیاد مجوز استفاده از وسایل الکترونیک به ما داده نشده مگر در روزهای عادی که در این روزها هم استفاده از این وسایل و رجوع به آنها بالطبع کمتر از روزهای تعطیل است.

نماینده کلیمیان در مجلس شورای اسلامی در ادامه ضمن اشاره به مشکل ایجاد افسردگی و مشکلات روحی ناشی از در خانه ماندن، با بیان اینکه کلیمیان جامعه دین‌مدار هستند و سعی می‌کنند تا حد امکان ارتباط خود را با مراجع مذهبی و انجام فرایض دینی حفظ کنند، به پیامدهای ناشی از انجام این فرایض به شکل فرادا و در منزل اشاره کرد که امکان ایجاد عادت در افراد در انجام این فرایض به شکل فردی و قطع ارتباط با کنیساها از جمله آنها بود. او ضمن ابراز امیدواری از رفتن کرونا و انجام فریضه نماز به صورت گروهی در کنیساها با همان سرزندگی و سحرخیزی، سابقه یهودیت را سابقه‌ای ۵ هزار ساله خواند و صبر و مقاومت آن‌ها را دلیل این پایداری برشمرد و گفت: در طول تاریخ یهودیان سختی‌های بسیاری را تحمل کرده‌اند، از جمله ۴۰۰ سال در مصر در اسارت بودند و از انجام عبادت منع شده بودند اما بعد از ۴۰۰ سال دوباره توانستند به اصل خود برگردند و عبادت کنند. بنابراین بعد از کرونا هم با تحمل سختی‌ها خواهند توانست به دوره قبل بازگردند. اما در این زمینه مواردی نیز مثل فرهنگ‌سازی آموزش و اطلاع‌رسانی حساب‌شده‌ای لازم است تا بتواینم عادت‌ها را دوباره در بین افراد بیدار کنیم. باید برنامه‌ریزی دقیقی از همین حالا برای فردای کرونا صورت بگیرد چه از طریق انجمن‌های ادیان الهی و چه از طریق دولت‌ها.

رامین خسروی سخنران سوم این برنامه، انجمن زرتشتیان تهران را یکی از قوی‌ترین انجمن‌های این گروه دانست که با بیش از ۱۰۰ سال سابقه همواره در کار خیریه و کمک به همنوعان خود تلاش کرده است. او همچنین از انجمن موبدان و نقش مهم آن در مدیریت چالش کرونا یاد کرد و اظهار داشت: به محض شیوع کرونا یک شوکی به همه ما وارد شد و پس از آن بلافاصله انجمن زرتشتیان و انجمن موبدان، شروع به فعالیت کردند که در این مدت اگر انجمن موبدان نبود، ما نمی‌توانستیم از پس این چالش بربیاییم. از جمله کارهای انجمن موبدان، صدور فتواهای جدید بود که همه به نوعی در ابتدا با آن مسائل، دچار چالش بودند و مخالفت‌هایی با آن‌ها می‌کردند. شستشوی درگذشتگان، ازجمله این موارد بود که بنا به فتوای موبدان در این مدت حذف شد. در این مدت، مراکز مذهبی ما بسته شدند و هنوز هم بسته هستند و افراد در منزل، اعمال مذهبی خود را انجام می‌دهند که ماحصل آن، ازدست دادن انجام اعمال عبادی به شکل حضوری و همگانی بود. از جمله مراسم دیگر جشن فروردینگان است که بر سر مزار برگزار می‌شود که این مراسم نیز متوقف و تعطیل شد. کرونا مراسم خاکسپاری ما را نیز تعطیل کرد. در حال حاضر مراسم مذهبی ما از طریق فضای مجازی انجام می‌شود که انجام این مسأله در ابتدا با مشکلاتی از جمله مخالفت افراد مسن به لحاظ نادرست دانستن آن، مواجه بود. اما کم‌کم سعی کردیم از طریق فضای مجازی بسیاری از محدودیت‌های کرونا را پوشش دهیم ولی هنوز هم به آن وضعیت ایده‌آل نرسیده‌ایم.

 نایب رئیس انجمن زرتشتیان تهران فرصت‌های خوب پیش‌آمده ناشی از محدودیت‌های کرونایی را نیز از نظر گذراند و گفت: درباره استفاده از رسانه‌ها علیرغم اینکه در ابتدا مقاومت‌های زیادی در برگزاری مراسمات از طریق فضای مجازی وجود داشت، اما در این دوران فرصت‌هایی پیش آمد از جمله اینکه قبلاً در مراسمات ما فقط ایرانیان شرکت می‌کردند اما اکنون خارجی‌ها نیز می‌توانند از سراسر دنیا در این مراسمات شرکت کنند و سخنرانی موبدان را بشنوند.

خسروی در پایان نگرانی خود را درباره امکان عادت شدن برگزاری این مراسمات و نیز ترس از فراموش‌شدن آن‌ها به خصوص در کودکان ابراز و تصریح کرد: در این  شرایط عده‌ای دلتنگ روزهای قبل شدند و می‌خواهند هر چه سریع‌تر کرونا برود تا به انجام اعمال مذهبی به شکل سابق خود برگردند. عده‌ای هم به خصوص جوانان موافق این وضعیت هستند و می‌گویند که از خانه به‌راحتی می‌توانند مراسمات خاکسپاری و غیره را انجام دهند. ما امیدواریم که ریسک کرونا پایین بیاید و دوباره به اجتماعات قبلی خود بازگردیم.

گزارش از: فریبا رضایی