اصطلاح «بازگشت به وطن[1] » به بازگشت افراد، بقایای انسانی، اموال فرهنگی یا مصنوعات دیگر به وطن یا صاحبان اصلی‌شان اشاره دارد. بازگشت به وطن، در مورد فرایندهایی مانند بازگشت اجساد سربازان خارجی پس از جنگ، بازگرداندن مصنوعات بومیان امریکا از موزه‌ها به مکان‌های واقعی‌شان، یعنی مقبره‌ها یا جابه‌جایی یا استرداد پول، آثار هنری و دیگر اقلام ارزشمند به نجات‌یافتگان هولوکاست نیز به‌کار می‌رود. بازگشت پناهندگان، آوارگان و مهاجران به وطن، متضمن خروج آنان از کشور محل سکونت و بازنشانی‌شان در میهن‌شان است؛ این بازگشت ممکن است داوطلبانه باشد یا اجباری. در ایالات متحده، مهاجران مکزیکی خاصه در دوران رکود اقتصادی، به شکل انبوه به وطن بازگردانده شدند. در سطح بین‌المللی، بازگشت به وطن، به خط‌مشی غیررسمی کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان (یو.ان.اچ.سی.آر)، درخصوص پناهندگان و آوارگان بدل شده است.

اخراج مهاجران مکزیکی از ایالات متحده

  در تاریخ ایالات متحده، در برخی دوره‌ها اخراج و بازگرداندن گسترده رخ داده است که از همه مهم‌تر، بازگرداندن مهاجران مکزیکی در دهۀ 1930 بود. در سال‌های اوج‌گیری رکود بزرگ وزارت‌خانه‌های دولت هوور[2]، خط‌مشی «مشاغل امریکایی برای امریکایی‌های واقعی» را در پیش گرفتند. نزدیک یک‌سوم مکزیکی‌های ایالات متحده، از طریق فشار اجتماعی و سیاسی، اذیت و آزار، حملۀ پلیس و جمع‌آوری، به وطن بازگردانده شدند. بازگردانده شدگان، هم شامل اتباع مکزیک و هم شامل شهروندان مکزیکی‌تبار ایالات متحده می‌شدند. قطار حمل بازگرداندگان، آن‌ها را در شهرهای ناآشنای مکزیک که از امکانات اقتصادی کم‌بهره یا بی‌بهره بودند، رها کردند. در سال 2005، کالیفرنیا «قانون پوزش برای برنامۀ بازگردان مکزیکی‌ها در دهۀ 1930»[3] را وضع کرد. این لایحه بی‌آنکه برای اموال ازدست‌رفته، خانواده‌های ازهم‌پاشیده و مرگ شمار زیادی در جریان انتقال، غرامتی پیشنهاد کند، به تصدیق رسمی زیانی که خط‌مشی‌های دهۀ سیاسی وارد کرد، بسنده می‌کند.

  اخراج مکزیکی‌ها و بازگرداندن آن‌ها به وطن، همچنان ادامه داد. از سال 2004، ایالات متحده هرساله بیش از 14000 تبعۀ مکزیک را در چارچوب برنامۀ امنیت سرزمینی -که هدفش کاهش شمار مهاجرت غیرقانونی مکزیکی‌ها بوده است- به وطن‌شان بازگردانده است. اقدام به کاهش شمار عبور غیرقانونی از مرز، این گزینه را پیش پای مهاجران می‌گذارد که به‌جای آنکه بازداشت و لب مرز رها شوند، در داخل وطن‌شان به شهر زادگاه‌شان بازگردانده شوند. این بازگشت‌ها شامل پرواز از ایالات متحده به مکزیکوسیتی یا گوادالاخارا[4] یا انتقال به شهر زادگاه مهاجر از طریق اتوبوس می‌شود. در سال 2004، این برنامه برای دولت ایالات متحده بیش از 15.4 میلیون دلار هزینه داشت و منتقدان آن‌را متهم کرده‌اند که در مهار مهاجرت غیرقانونی بسیار ناکارآمد بوده است.

  برنامۀ جهانی بازگرداندن پناهندگان به وطن

در 15 سال اخیر، یو.ان.اچ.سی.آر به شکلی موفقیت‌آمیز به بازگشت میلیون‌ها پناهنده به وطن‌شان یاری کرده است. شمار پناهندگانی که در زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی یا در نتیجۀ جنگ‌ها و کشمکش‌های داخلی و بلایای طبیعی در جهان جنوب آواره شدند، در دهۀ 1990، به اوج خود رسید. خط‌مشی یو.ان.اچ.سی.آر در قبال پناهندگان که فشار سیاسی کشورهای شمال آن‌را پیش می‌برد، این بود که مناسب‌ترین و «ماندگارترین» راه‌حل بازگشت به وطن است، نه پناهندگی.

  ساداکو اُگاتا[5]، کمیساریای عالی سابق سازمان ملل برای پناهندگان دهۀ 1990 را «دهۀ بازگشت به وطن» خواند. بازگشت گستردۀ افغان‌ها، بوسنیایی‌ها، کامبوجی‌ها، صرب‌های کروات، اریتره‌ای‌ها، اتیوپیایی‌ها، گواتمالایی‌ها، موزامبیکی‌ها، فلسطینی‌ها و روسی‌های پناهنده به وطن، در همین دوره ثبت شد. در مجموع، تخمین‌زده شد که در دهۀ 1990، نزدیک 15 میلیون نفر به وطن بازگردانده شدند، حال آنکه از سال 1975 تا 1989، کمتر از 4 میلیون نفر به وطن بازگشتند. خط‌مشی بازگشت و بازنشانی تا به امروز ادامه داشته و از سال 2000، هرساله 2 میلیون پناهنده به وطن بازگردانده می‌شوند. در 5 سال اخیر، بیشتر بازگرداندگان افغان بوده‌اند که در دوران طولانی جنگ داخلی آواره شدند، جنگی که در نتیجۀ آن بیش از 20درصد جمعیت به کشورهای همسایه، یعنی پاکستان و ایران، گریختند. از سال 2001، بیش از 4.6 میلیون افغان با پشتیبانی یو.ان.اچ.سی.آر به وطن بازگشتند. در نتیجۀ خط‌مشی بازگشت به وطن و اقدامات ادامه‌دار بازنشانی، جمعیت جهانی پناهندگان از اوج آن، یعنی نزدیک 17.8 میلیون نفر در سال 1993، در سال 2006 به اندکی بالاتر از 8.3 میلیون نفر رسید.

بنا به گزارش یو.ان.اچ.سی.آر، بازگشت به وطن -حتی در شرایطی که علت اصلی مهاجرت همچنان پابرجاست- انتخاب خود پناهندگان بوده است. بااین‌حال، بحث بر سر اینکه خط‌مشی بازگشت به وطن، پناهندگان را در کشوری که همچنان با آن‌ها سر دشمنی دارد، تنها و دست خالی رها می‌کند یا خیر، همچنان ادامه دارد. به‌سان اخراج گستردۀ مهاجران مکزیکی از ایالات متحده، مکزیک در دهۀ 1930، بازگشت به وطن نیز متضمن اسکان در مناطقی از وطن است که نزد پناهندگان «زادگاه» تلقی نمی‌شوند. این جابه‌جایی داخلی و نیز سطوح مختلف کمک و نظارت از سوی یو.ان.اچ.سی.آر، به استمرار مسئلۀ محرومیت‌های اقتصادی و اجتماعی برای پناهندگان انجامید و یکپارچه‌گری مجدد بازگشتگان در وطن‌شان را با موانع جدی مواجه کرده است.

در نتیجۀ ثبت مشکلات بازگردانی به وطن و یکپارچه‌گری مجدد پناهندگان در سال‌های نخست، یوان اچ.سی.آر در سال 2002، رویکرد «4 آر.اس» را به اجرا درآورد. این رویکرد با همکاری «برنامۀ توسعۀ ملل متحد»[6] و بانک جهانی، بر ضرورت بازگشت به وطن و یکپارچه‌گری مجددی که با توان‌بخشی و بازسازی کشور مقصد همراه باشد، پای فشرد. مقامات تصدیق می‌کنند که گرچه از سال 1990، بازگردانی و یکپارچه‌گری مجدد ادامه داشته، ولی بدون توان‌بخشی و بازسازی زیرساخت‌های اجتماعی و اقتصادی، یکپارچه‌گری مجدد به شکست می‌انجامد. گذشته از این، تثبیت نظم سیاسی و نهادهای اقتصادی که توسعه‌ای پایدار و طولانی‌مدت را تضمین می‌کنند، بدون حمایت میسر نیست

و نیز ببینید: پناهنگاه؛ برنامه براسرو؛ جنبش چیکانو؛ اخراج از کشور؛ مهاجرت در ایالات متحده؛ کارگران مهاجر؛ بومی‌گرایی؛ جنبش حمایت از پناهجویان؛ مهاجران غیرقانونی؛ جنگ؛ بیگانه‌هراسی

بیشتر بخوانید

- Black, Richard and Khalid Koser. 1999. The End of the Refugee Cycle?: Refugee Repatriation and Reconstruction. Providence, RI: Berghahn

  - Block, Melissa. 2006. “Remembering California’s ‘Repatriation Program.’” National Public Radio. Broadcast, January 2. Retrieved December 31, 2007 (http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=50 79627)

- Guerin-Gonzales, Camille. 1994. Mexican Workers and American Dreams: Immigration, Repatriation, and California Farm Labor, 1900–1939. New Brunswick, NJ: Rutgers University Press

- United Nations High Commissioner for Refugees. 2004. “Handbook for Repatriation and Reintegration Activities.” Reintegration and Local Settlement Section, Division of Operational Support, United Nations High Commissioner for Refugees. Geneva, Switzerland. Retrieved December 31, 2007 (http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/home/ opendoc.pdf?tbl=PARTNERS&id=411786694)

———. 2006. “2005 Global Refugee Trends Statistical Overview of Populations of Refugees, Asylum-Seekers, Internally Displaced Persons, Stateless Persons, and Other Persons of Concern to UNHCR.” Field Information and Coordination Support Section, Division of Operational Services, United Nations High Commissioner for Refugees. Geneva, Switzerland. Retrieved December 31, 2007 (http://www.unhcr.org/statistics/STATISTICS/ 4486ceb12.pdf)

[1] repatriation

[2] Hoover

[3] Apology Act for the 1930s Mexican Repatriation Program

 [4] Guadalajara

 [5] Sadako Ogata

   [6] UN Development Programme