«انگلیسی به‌ مثابۀ زبان دوم[1] » (ای.اس.ال)، واژه‌ای چندوجهی است که با جنبه‌های مختلف تدریس و یادگیری زبان انگلیسی مرتبط است. این واژه در معنایی گسترده، به کاربست یا مطالعۀ انگلیسی از سوی کسانی اشاره دارد که به زبان دیگری سخن می‌گویند و در کشورهای انگلیسی‌زبان مانند استرالیا، کانادا، انگلیس، نیوزلند و امریکا اقامت دائم یا موقت دارند. در معنای محدود، این واژه به حوزه‌ای از مطالعه در زبان‌شناسی کاربردی اشاره دارد که وجوهی از زبان‌شناسی نظری، اکتساب زبان[2] و تربیت آموزگار را گرد هم آورده است؛ این حوزۀ مطالعه، رشته‌ای است با نظریه‌ها، روش‌ها و رویکردهای تدریس و یادگیری خاص خود.

انگلیسی به‌ مثابۀ زبان دوم، یکی از راه‌های ممکن برای اشاره به یادگیری و تدریس انگلیسی به کسانی است که انگلیسی زبان مادری‌شان نیست. به‌سبب معانی گوناگونی که ذیل عنوان ای.اس.ال می‌گنجند، با گذشت زمان، اصطلاحات و مخفف‌های گوناگون دیگری ساخته شده‌اند، ازجمله «انگلیسی به مثابۀ زبان دوم یا دیگر (ایسال)»[3]، «تدریس انگلیسی به غیرانگلیسی‌زبانان (تیسال)»[4]، «تدریس انگلیسی به مثابۀ زبان دوم (تسل)»[5] و «تدریس زبان انگلیسی (ای.ال.تی)»[6]. بااین‌حال، در چند سال اخیر، گرایش به سوی پذیرش حضور روزافزون چندزبانه‌هایی است که انگلیسی زبان سوم، چهارم یا پنجم آن‌هاست. درنتیجه، ای.اس.ال جای خود را به انگلیسی به‌ مثابة زبان اضافی (ای.اِی.ال)[7]، اصطلاحی جامع در نوشتارگان تخصصی، داده است. 

ای.اس.ال-آموزان را در همه سطوح می‌توان یافت. از مطالعات پیش‌دبستانی تا مطالعات فارغ‌التحصیلی- برنامه‌هایی که هدف‌شان برآوردن نیازهای جمعیت زبان‌آموزان است. برنامه‌های ای.اس.ال، به‌نوعی در سه دستۀ اصلی می‌گنجند: ای.اس.ال در مدارس ابتدایی و راهنمایی، ای.اس.ال در آموزش عالی و حرفه‌ای و ای.اس.ال بزرگسالان. صرف‌نظر از نوع مدل، برنامه‌های ای.اس.ال موفق، همیشه عناصری را که بر فرایند یادگیری و تدریس زبان انگلیسی اثر می‌گذارند، به‌حساب می‌آورند. مسئلۀ مهمی که باید مدنظر قرار داد، این است که زبان‌آموزان نیازها، توانایی‌های یادگیری، سطح آموزشی و وضع سواد متفاوتی دارند و بسته به سن، پیشینۀ اجتماعی-اقتصادی و متغیرهای اجتماعی-زبان‌شناختی با یکدیگر فرق دارند.

مدارس ابتدایی و متوسطه

  در مدارس دولتی 12-پایه‌ای، آموزگاران دانش‌آموزانی را که زبان بومی یا مادری‌شان انگلیسی نیست را انگلیسی-آموزان (ای.ال.ال‌ها)[8] یا دانش‌آموزان کم‌تسلط به انگلیسی (ال.ای.پی)[9] می‌نامند. این‌ها هم دانش‌آموزان متولد امریکا و هم دانش‌آموزان متولد خارج را در برمی‌گیرند که با زبانی غیر از انگلیسی بزرگ می‌شوند. ای.ال.ال‌ها ممکن است ای.اس.ال سنتی را که موضوع اصلی‌اش انگلیسی است، بیاموزند یا ای.اس.ال محتوامحور را بیاموزند که بر تدریس انگلیسی از رهگذر محتوای درسی تمرکز می‌کنند. هیچ‌یک از این برنامه‌ها را نباید با برنامه‌های آموزشی دوزبانه که متضمن استفاده از زبان نخست دانش‌آموزان در آموزش است، خلط کرد.

  ای.اس.ال سنتی، آموزش انگلیسی را موضوعی مستقل تلقی می‌کند که از محتوای درسی عاری است. در دبیرستان، ای.ال.ال‌ها، دوره‌های ای.اس.ال مجزا دارند. بااین‌حال، در مدرسۀ ابتدایی، برنامه‌های ای.اس.ال عموماً کلاس‌های «ضمیمه‌ای» را در برمی‌گیرند. دانش‌آموزان، کلاس‌های عادی خود را ترک می‌کنند تا در کلاس‌های مستقلی که در آن‌ها از زبان اول کمتر کمک گرفته می‌شود یا اصلاً کمک گرفته نمی‌شود، روزانه 40 تا 50 دقیقه زبان انگلیسی بیاموزند، این در حالی است که همکلاسی‌هایشان مطابق با برنامۀ درسی عادی‌شان حرکت می‌کنند. گرچه برنامه‌های ضمیمه، بیش از سایر انواع ای.اس.ال اجرا می‌شود، پژوهش‌ها نشان می‌دهند که این برنامه‌ها از سایر برنامه‌ها کم‌اثرترند. این رویکرد به دانش‌آموزان، زبان انگلیسی می‌آموزد، اما آن‌ها بخشی از زمان کلاسی عادی‌شان را بابت این آموزش از دست می‌دهند. برخی از نواحی برای جلوگیری از اتلاف زمان آموزشی، برنامه‌های گنجانشی یا ادغامی را اجرا می‌کنند. در این برنامه‌ها، آموزگار ای.اس.ال به کلاس درس عادی می‌آید تا زبان انگلیسی تدریس کند و هم‌زمان آموزگار کلاس درس نیز مطالب درسی را آموزش می‌دهد. ارزیابی چندانی دربارۀ این رویکرد جدید صورت نگرفته است، اما مشاهده‌های اولیه نشان می‌دهند که این برنامه‌ها، حتی شاید از برنامه‌های ضمیمه‌ای نیز کمتر اثربخش باشد. هماهنگ‌کردن فعالیت‌های دو آموزگار که بر دو موضوع متمایز تمرکز دارند، در یک کلاس به‌نظر کاری بس دشوار می‌نماید. 

در ای.اس.ال محتوابنیاد، ای.ال.ال‌ها بر اساس سطح تسلط‌شان بر زبان انگلیسی، مطالب درسی را می‌آموزند. برنامه‌های «پیشرفت زبان انگلیسی (ای.ال.دی)»[10] با سطوح پایین تسلط بر زبان انگلیسی هماهنگ است. برنامه‌های ای.ال.دی از محتوای درسی برای آموزش انگلیسی استفاده می‌کنند و بر پیشرفت مهارت زبانی تمرکز دارند. ای.ال.ال‌ها که سطح تسلط‌شان بر زبان انگلیسی متوسط است، گزینه‌های متنوع‌تری دارند. این گزینه‌ها، برنامه‌هایی مانند «غوطه‌وری ساختارمند در انگلیسی (اس.ای.آی)»[11]، «آموزش تحصیلی انگلیسی با طراحی ویژه (اس.دی.اِی.آی.ای)»[12]، «رویکرد شناختی آموزش تحصیلی زبان (سی.ای.ال.ال.ای)»[13]را در برمی‌گیرند. این برنامه‌ها، پیشرفت مهارت‌های زبانی دانش‌آموزان را میسر می‌کنند، چراکه دانش‌آموزان، محتوای درسی را به شیوه‌ای فهم‌پذیرتر یاد می‌گیرند. در دبیرستان، آموزگارانی به ای.ال.ال‌ها درس می‌دهد که هم در حوزۀ موضوع درسی و هم در حوزۀ ای.اس.ال صاحب مدرک است. در مدرسۀ ابتدایی، آموزش محتوامحور مستقل است و سرانجام به جریان اصلی می‌انجامد، یعنی دانش‌آموزان، به‌تدریج به کلاس‌های تمام انگلیسی می‌پیوندند و آن زمانی است که کاملاٌ به انگلیسی مسلط شده‌اند.

  آموزش عالی و حرفه‌ای

بیشتر نهادهای آموزش عالی برای ای.ال.ال‌های بین‌المللی، مقیم و متولد امریکا، برنامه‌های ای.اس.ال دارند. این برنامه‌ها، بر مهارت‌های زبانی عام که برای تحصیل دروس عمومی رشته‌های مختلف و نیز مهارت‌های یادگیری و مطالعه لازم‌اند، تمرکز می‌کنند. دوره‌ها انواع مختلف دارند، از مهارت‌های خواندن و نوشتن گرفته تا مهارت‌های ارائۀ شفاهی. بیشتر دانشجویان کارشناسی، متولد ایالات متحده و ای.ال.ال‌های مقیم امریکا هستند که به‌رغم فارغ‌التحصیل‌شدن از دبیرستان‌های ایالات متحده، همچنان در فرایند یادگیری انگلیسی به‌سر می‌برند. این دانشجویان، به دانشجویان «نسل 1.5» معروف‌اند، چراکه جهان فرهنگی و تجربه‌های روزمره‌شان، آن‌ها را هم در جهان نسل اول و هم در جهان نسل دوم قرار داده است. این دانشجویان کارشناسی، بسته به محل تحصیل، کلاس‌های ای.اس.ال را یا به‌عنوان پیش‌نیاز اخذ مدرک زبان عمومی می‌گذرانند یا به‌عنوان دوره‌ای انتخابی به‌جای دوره‌های زبان عمومی.

  از سوی دیگر، فارغ‌التحصیلان کارشناسی، اغلب دانشجویان بین‌المللی هستند که نیاز به بهبود مهارت‌های نوشتاری یا ارتباط شفاهی خود در زبان انگلیسی دارند تا تسلط زبانی را که رشتۀ دانشگاهی‌شان اقتضا دارد، پیدا کنند. این دانشجویان، مجموعه‌ای از کلاس‌های ای.اس.ال را می‌گذرانند که طراحی شده‌اند تا ملزومات زبانی رشتۀ تحصیلی‌شان را برآورند. این دوره‌ها که دامنۀ آن از مهارت‌های ارتباط شفاهی برای دستیار تدریس[14] تا نوشتن پایان‌نامه کشیده می‌شود، در برنامه‌های «انگلیسی برای اهداف دانشگاهی (ای.ای.پی)»[15] -یکی از اقسام «انگلیسی برای اهداف خاص (ای.اس.پی)»[16]- جای می‌گیرند. برنامه‌های ای.اس.پی، در اصل دوره‌های ای.اس.الی است که به فراخور نیازهای خاص دانشجویان به یادگیری و استفاده از زبان سامان داده می‌شوند، دانشجویانی که بیشترشان بزرگسال و تحصیل‌کرده‌اند. افزون بر ای.ای.پی، برنامه‌های ای.اس.پی شامل برنامه‌های «انگلیسی برای اهداف شغلی (ای.اُ.پی)»[17] می‌شود که بر آموزش زبان انگلیسی برای کارگران در بافتی غیرحرفه‌ای (انگلیسی شغلی) یا برای حرفه‌ای‌ها، مانند انگلیسی برای کسب‌وکار و اقتصاد، انگلیسی برای علم و فناوری، انگلیسی برای اهداف پزشکی و انگلیسی برای اهداف حقوقی متمرکزند. 

  آموزش بزرگسال

مهاجران و پناهندگان بزرگسالی که به یادگیری ای.اس.ال علاقه‌مندند، دوره‌هایی را در برنامه‌های آموزش بزرگسالان می‌گذرانند. این برنامه‌ها که در محله‌ها، مدارس و کلیساها برگزار می‌شوند، به نیازهای متغیر جمعیت بی‌ثبات مهاجر و زبان‌آموزان بزرگسال پاسخ می‌دهند. بسیاری از این زبان‌آموزان، بزرگسالان شاغلی هستند که به مهارت‌های ابتدایی زبان انگلیسی نیازمندند. برخی دیگر برای اخذ شهروندی آماده می‌شوند یا تلاش می‌کنند تا دیپلم آموزش عمومی را کامل کنند. کلاس‌ها به‌نوعی چندسطحی هستند و عصر یا پایان هفته برگزار می‌شوند و نام‌نویسی در آن آزاد است تا زبان‌آموزان در هر مقطعی از دورۀ درسی، امکان ورود به کلاس یا خروج از آن‌را داشته باشند. گرچه ای.اس.ال در تسهیل سازگاری با محیط جدید و یکپارچگی با جامعۀ امریکا حیاتی است، همچنان مشکلات شگرفی در طراحی برنامه، آماده‌سازی آموزگاران، راهبردهای آموزشی و ارزیابی زبان‌آموز وجود دارد که نیاز به چاره‌جویی دارند.

Chamot, Anna U. and J. Michael O’Malley. 1994. The CALLA Handbook: Implementing the Cognitive Academic

Language Learning Approach. White Plains, NY: Addison-Wesley Longman. Echevarria, Jana, Mary Ellen Vogt, and Deborah J. Short. 2007. Making Content Comprehensible for English Learners: The SIOP Model. 3rd ed. Boston: Allyn & Bacon

Haley, Marjorie H. and Theresa Austin. 2004. Content-Based Second Language Teaching and Learning: An Interactive Approach. Boston: Allyn & Bacon

Harklau, Linda, Kay M. Losey, and Meryl Siegal, eds. 1999. Generation 1.5 Meets College Composition: Issues in the

Teaching of Writing to U.S.-Educated Learners of ESL. Mahwah, NJ: Erlbaum

Hawkins, Margaret R. 2005. “ESL in Elementary Education.” Pp. 25–44 in Handbook of Research in Second Language Teaching and Learning, edited by E. Hinkel. Mahwah

NJ: Erlbaum

Hinkel, Eli. 2005. Handbook of Research in Second Language Teaching and Learning. Mahwah, NJ: Erlbaum. Thomas, Wayne P. and Virgina P. Collier. 2002. A National Study of School Effectiveness for Language Minority Students’ Long-Term Academic Achievement. Center for Research on Education, Diversity & Excellence

University of California, Berkeley. Retrieved October 29, 2006 (http://repositories.cdlib.org/crede/finalrpts/ 1_1_final)

  [1] english as a second language

 [2] language acquisition

 [3] English as a second or other language (ESOL)

 [4] teaching of English to speakers of other languages (TESOL)

 [5] teaching of English as a second language (TESL)

 [6] English language teaching (ELT

 [7] English as an additional language (EAL)

[8] English language learners (ELLs)

[9] limited English proficient (LEP)

[10] English language development (ELD)

[11] structured English immersion (SEI),

 [12] specially designed academic instruction in English (SDAIE)

 [13] cognitive

 academic language learning approach (CALLA)   [14] teaching assistant

[15] English for academic purposes (EAP)

 [16] English for specific purposes (ESP)

  [17] English for occupational purposes (EOP)