اصطلاح انحصار چندگانه [1]شکلی از بازار است که در آن فروشندگان معدودی بر بازار مسلط‌اند. این پدیده در بازار عدم توازن می‌آفریند و هم در بازده بازار و هم بر کل جامعه اثر می‌گذارد.

در اقتصاد بازار آزادی آرمانی، شرکت‌ها در شرایط رقابت کامل فعالیت می‌کنند و هر محصولی را با کمترین هزینهٔ ممکن تولید می‌کنند و به کمترین قیمت ممکن می‌فروشند. اما در انحصار چندگانهٔ بسیاری از مؤلفه‌های رقابت کامل محقق نشده‌اند: محصولات و خدمات تمایز چندانی با هم دارند، خریداران و/یا فروشنده‌ها اطلاعاتی دربارۀ قیمت‌ها و کالاهای دادوستدشده ندارند، موانعی برای ورود فروشندگان جدید به بازار وجود دارد و خریداران و فروشندگانِ منفرد استقلال اندکی دارند.

  تمایز محصول[2] فرآیند تمایز یک محصول یا خدمت از محصول یا خدمت رقباست، با این هدف که آن محصول را جذاب‌تر کند. در حقیقت، این تمایز را غالباً تغییراتی ایجاد می‌کند که نه به خود محصول، که به بسته‌بندی، توزیع، و بازاریابی آن مرتبط است. بااین‌حال، خریداران ممکن است این تفاوت‌های کوچک را مهم بینگارند. از این‌رو، راهبرد بازاریابی یک شرکت بزرگ آن است که مجموعۀ متنوعی از کالاهای مشابه را تولید کند. خرده‌فروشان مایل‌اند کالاهای متنوعی را به نمایش گذارند؛ اگر شرکتی بسیاری از محصولات ارائه‌شده را تولید کند، این شرکت بر رقبایش مزیتی رقابتی پیدا می‌کند.

  در بسیاری از بخش‌ها، شمار اندکی از شرکت‌ها در بازار تأثیری سلطه‌گرانه دارند و این امر خود در افزایش سهمشان از بازار تأثیر دارد. در واقع، انحصار چندگانه زمانی وجود دارد که چهار شرکت در حوزۀ یک صنعت سهمی بیش از 40 درصد داشته باشند. رقابت بر سر سهم در بازار به رشد انحصارهای چندگانه کمک می‌کند، زیرا شرکت‌های بزرگی که قدرت مالی عظیمی دارند، این فرصت را دارند که تولیدکنندگان کوچک‌ را از بازار بیرون برانند. 

بنابراین، شرکت‌ها می‌کوشند یا در بازار داخلی یا در بازارهای بین‌المللی رشد کنند. در بازاری داخلی، یک شرکت می‌تواند با افزایش فروش، ادغام، و تملک شرکت‌های دیگر توسعه یابد. در بازارهای خارجی، یک شرکت با خرید نمانام‌های[3] محلی و/یا معرفی نمانام‌های جدید به بازارهای تازه، می‌تواند توسعه پیدا کند. زمانی‌که شرکتی پیشرو وارد بازارهای خارجی می‌شود، رقبای او نیز پا جای پای او می‌گذارند. این رفتار، که «واکنش انحصارچندگانه‌طلبانه» خوانده شده است، شمار و ابعاد شرکت‌های چندملیتی را می‌افزاید. این شکل از کسب‌و‌کار که مشخصۀ اصلی شرکت‌هایی است که دست‌کم در دو کشور تشکیلات تولیدی خود را اداره یا خدمات ارائه می‌کنند، می‌تواند امنیت شغلی را در یک کشور تهدید کنند.

 ازآنجاکه تصمیمات یک شرکت هم در تصمیمات رقبای آنها تأثیر می‌گذارد و هم از آنها تأثیر می‌پذیرد، احتمال تبانی بسیار است. تبانی آشکار که در آن شرکت‌های رقیب، مثلاً در بالابردن قیمت‌ها با هم همکاری می‌کنند، در بسیاری از کشورها ممنوع شده است. باوجوداین، شرکت‌های رقیب می‌توانند رقابت دوستانه‌ای داشته باشند؛ آنها ممکن است سربسته و با زیرنظرگرفتن قیمت‌های یکدیگر و هم‌سطح هم کردن قیمت‌های خود تبانی کنند. این رفتار که به‌منظور جلوگیری از نبرد بر سر قیمت و/یا هزینهٔ هنگفت تبلیغات روی می‌دهد، به‌نفع شرکت‌های تبانی‌‌گر است و به زیان خریداران.

در کشورهای غربی، انحصار چندگانه در بسیاری از بخش‌های اقتصاد وجود دارد؛ برای مثال، در ایالات متحده این پدیده را در صنعت نوشیدنی‌های بی‌الکل، شیرینی، تیغ‌های اصلاح، خطوط هوایی تجاری و صنعت کتاب‌های مصور می‌توان یافت.

و نیز ببینید: اقتصاد جهانی؛ ابرادغام‌ها؛ انحصارها.

بیشتر بخوانید

Puu, Tönu and Irina Sushko, eds. (2002). Oligopoly Dynamics: Models and Tools, Berlin, Germany: Springer-Verlag

Shapiro, Carl. (2007). “Theories of Oligopoly Behavior”, Chapter 6 in Handbook of Industrial Organization, Vol. 3, edited by Mark Armstrong and Robert W. Porter. Amsterdam, the Netherlands: North-Holland

  [1] oligopoly 

 [2] Product differentiation

  [3] brands