ابرشهرها[1]؛شهرهای غول­آسا هستند. کاربرد این اصطلاح از دهه 1980 برای توصیف نواحی شهری که در مجموع جمعیت بسیار زیادی دارند رواج پیدا کرده است. بیش از همه، متخصصان و جمعیت­شناسان سازمان ملل از این اصطلاح در مطالعات شهری تطبیقی استفاده کرده­اند و منظورشان نواحی کلان‌شهری است که بیش از 8 تا 10 میلیون نفر در آنجا سکونت دارند. بحث اساسی این است که اندازه جمعیت در این نواحی سبب شده تا آنها ویژگی‌های خاصی داشته باشند. عموماً توجهات بر مجموع جمعیت ناحیه کلان‌شهری -معمولاً یک شهر بزرگ و حومه ­های پیرامون آن- متمرکز شده است.

  تعریف نواحی کلان‌شهری که توده­های شهری[2] نیز نامیده می­شوند دشوار است، زیرا تعاریف اجرایی از کشوری به کشور دیگر فرق می­کند و نیز به این دلیل که شهرها به شیوه­های بسیار متفاوتی با مناطق پیرامون خود یکپارچه می­شوند. در کشورهای کمترتوسعه‌یافته احتمال دارد که ساکنان فقیر روستاها به عنوان کارگران مهاجر در جستجوی کار به شهرها بروند و روستاها با بازارهای کار کلان‌شهری ادغام شوند. در حاشیه شهرها، مشاغلی همچون کشاورزی، دامپروری و مرغداری صنعتی و صنایعی همانند تولید آجر برای تأمین نیازهای کلان‌شهرها تشدید می­شود، درحالی‌که مراکز دادوستد تجاری غالباً در امتداد بزرگراه‌های درون­شهری کشیده می­شوند. در کشورهای توسعه­یافته­تر، شهرک‌ها و روستاهای پیرامون ابرشهرها ممکن است به اجتماعات اقماری، خوابگاهی، به شکل خانه دوم و تفریحی تبدیل شوند اما حومه شهرها احتمال دارد با تراکم­های کمتر و کمتر به سمت بیرون به شکلی بی­سامان گسترش یابند. حومه­نشین‌ها و افرادی که دائماً بین شهر و حومه رفت‌و‌آمد می­کنند، ممکن است به دنبال لذت‌بردن از چشم­اندازهای روستایی و شبیه­سازی سبک زندگی روستایی باشند، با این حال مایحتاج زندگی خود را از اقتصاد کلان‌شهری به دست آورند. احتمال دارد برنامه­ریزان در پی حفظ نواحی روستایی و طبیعت بکر به شکل کمربند سبز و بوستان باشند اما توسعه شهری غالباً به طور ساده به شکلی جهشی در نواحی حفاظت‌شده به پیش می­رود و شهرهای اقماری کلان‌شهری جدیدی خلق می­کند.  همچنانکه جمعیت جهان افزایش می­یابد و شهرنشینی تداوم پیدا می­کند، نسبت ابرشهرهای جهان که در کشورهای کمترتوسعه‌یافته قرار دارند افزایش می­یابد و اندازه آستانه­ تعریف ابرشهر بیشتر می­شود. در سال 1950 فقط یک ناحیه کلان‌شهری، نیویورک، وجود داشت و بیش از ده میلیون نفر در آن سکونت داشتند. اما در حدود سال 2005، این تعداد به 19 ناحیه کلان‌شهری افزایش یافته است که همه به جز چهار مورد از آنها در کشورهای کمترتوسعه‌یافته قرار دارد. دو اصطلاح جایگزین، فراشهرها[3] و هایپرشهرها[4] اکنون برای توصیف نواحی کلان‌شهری دارای بیش از 20 میلیون نفر جمعیت به کار می­رود. توکیو نخستین فراشهر است اما به احتمال زیاد همه ابرشهرهای دیگری که تا سال 2015 از مرز 20 میلیون نفر عبور می­کنند -داکا، بمبئی، سائوپائولو، دهلی، شهر مکزیکو و شانگهای- در کشورهای درحال‌توسعه قرار دارد.

ویژگی‌های همه نواحی کلان‌شهری غول­آسا عبارت است از: سطح بالای راه­بندان، آلودگی، ارزش زمین و هزینه­های بالای زندگی نسبت به مناطقی که تراکم جمعیت در آنجا کمتر است. اما در ابرشهرهای هم کشورهای ثروتمند و هم فقیر، معمولاً سطح متوسط درآمد و بهره­وری نسبت به شهرهای کوچکتر و نواحی روستایی بیشتر است و آنها به شکلی فاحش کانون‌های مهم فعالیت تجاری محسوب می­شوند. ضدشهرگرایان بر مشکلات آنها و طرفداران شهرها بر پویایی و هم‌کرداری‌های آنها تأکید می­کنند و پژوهشگران گرایش دارند تا بر توسعه ویژگی‌های کشورهایی تأکید کنند که ابرشهرها در آنها قرار گرفته است. برخی ابرشهرها -مهمتر از همه، توکیو، نیویورک و لندن- «شهرهای جهانی» پویایی هستند که نقش‌های مهمی در نظام جهانی بر عهده دارند. در سویه دیگر، توصیفات ارائه‌شده از ابرشهرهایی همانند کلکته، کراچی، لاگوس و کینشازا به فقر جمعی و اقتصادهای نابسمان در سطح شهرها تأکید دارند.

بیشتر بخوانید:

Davis, Mike. 2006. Planet of Slums. London: Verso

Fuchs, Ronald K. 2002. Mega-City Growth and the Future. Delhi, India: Bookwell Publishers

Ginsburg, Norton, Bruce Koppel, and T. G. McGee, eds.1991. The Extended Metropolis. Honolulu: University of Hawaii Press

Sudjic, D. 1993. Hundred Mile City. New York: Harcourt, Brace, Jovanovich

United Nations Habitat Programme. 2006. The State of the World’s Cities Report 2006/2007. Nairobi and London: UN-Habitat and Earthscan

 [1]. Megacities

 [2]. urban agglomerations 

[3]. metacities  

[4]. hypercities  

[5]. Ray Bromley