ضریب جینی[1] سنجهٔ آماری پرکاربردی برای محاسبهٔ نابرابری‌های درآمدی است. این ضریب را در سال 1912، آماردانی ایتالیایی به نام کورادو جینی[2] به‌عنوان سنجه‌ای برای اندازه‌گیری تمرکز طراحی کرد که می‌توان آن را در مورد توزیع ثروت، درآمد، یا هر متغیر پیوستهٔ[3] دیگری به‌کار بست. ضریب جینی می‌تواند از کمینهٔ صفر (برابری کامل) تا بیشینهٔ 1 (نابرابری کامل) متغیر باشد. مقادیر بالاتر ضریب جینی نشان‌دهندهٔ نابرابری بیشتر یا تمرکز درآمدهاست و مقادیر پایین‌تر نشان‌دهندهٔ برابری بیشتر. در جامعه‌ای فرضی با برابری کامل، ضریب جینی برابر صفر است و همهٔ افراد و خانواده‌ها درآمدی برابر با میانگین درآمد دارند، درحالی‌که در جامعه‌ای با نابرابری کامل، ضریب جینی برابر ۱ است و همۀ درآمد جامعه به جیب یک فرد یا خانواده می‌رود.

 ضریب جینی تفسیری شهودی[4] نیز دارد، زیرا این سنجه را می‌توان روی منحنی لورنز نمایش داد (نمودار 1). منحنی لورنز مؤلفه‌های مختلفی دارد: خطی با زاویهٔ 45 درجه که وضعیت برابری کامل را نشان می‌دهد، نسبت تراکم جمعیت که روی محور افقی نشان داده شده است، و نسبت تراکم درآمدها که روی محور عمودی آمده است. منحنی لورنز درجهٔ انحراف از خط 45 درجه‌ای برابری کامل را به تصویر می‌کشد. ضریب جینی گاه نسبت [جینی] هم نامیده می‌شود، زیرا نسبت فضای بین خط 45 درجهٔ برابری کامل و منحنی لورنز به کل فضای نمودار است. بنابراین، اگر فضای بین خط برابری کامل و منحنی لورنز برابر A باشد و B نمایشگر فضای زیر منحنی لورنز، آن‌گاه نسبت جینی برابر خواهد بود با A/(A+B).

  ضریب جینی در بسیاری از حوزه‌ها پاسخ‌های رضایت‌بخشی به‌همراه دارد. این سنجه از اصل انتقال [ثروت] پیروی می‌کند، زیرا هرگاه درآمد از سوی ثروتمندان به فقرا بازتوزیع شود،‌ شاخص جینی کاهش و هرگاه از سوی فقرا به ثروتمندان بازتوزیع شود، افزایش می‌یابد. همچنین، ضریب جینی مقیاس ثابتی دارد از آن‌رو که اگر مقدار ثابتی به تمام درآمدها افزوده شود، ضریب جینی همان نتایج قبل را نشان می‌دهد؛ یعنی در ساحت عمل ضرایب جینی از تورم تأثیر نمی‌پذیرد.

 ادارۀ سرشماری ایالات متحده ضریب جینی درآمد خانواده‌های امریکایی را از سال 1947 به بعد گزارش کرده است. در سال 1968، این ضریب به کمترین رقم خود یعنی ۰٫۳۴۸ رسید، درحالی‌که در سال 2005، ۰٫۴۴۰ شد. این افزایش جریان کلی افزایش نابرابری در ایالات متحده را بازمی‌نماید. محاسبه‌ای در باب ضریب جینی که آن را «سازمان عایدات داخلی ایالات متحده»[5] با استفاده از داده‌های سال 2005 و بر اساس تعریفی از درآمد که در قیاس با سرشماری جامع‌تر است انجام داده است، رقم ۰٫۵۸۷ را نشان می‌دهد.

 ضریب جینی، باوجود نقاط قوتش، از نیش انتقاد در امان نبوده است. عالمان علوم اجتماعی اشاره کرده‌اند که شاخص جینی نسبت به بخش میانی یک توزیع درآمد نوعی، حساسیت بیشتری دارد. به‌دیگر سخن، زمانی‌که میان ثروتمندترین و فقیرترین افراد انتقال درآمد صورت می‌گیرد، در قیاس با زمانی‌که تغییرات در میان خانواده‌ها یا اشخاصی که درآمد متوسطی دارند روی می‌دهد، ضریب جینی حساسیت کمتری نشان می‌دهد (یعنی تغییرات چندانی را نشان نمی‌دهد). مشکل دیگر این است که ضریب جینی روش شهودی مناسبی را برای تجزیۀ نابرابری به مؤلفه‌های درون‌گروهی یا میان‌گروهی دیگر در اختیار ندارد،‌ اما عالمان علوم اجتماعی (بیشتر اقتصاددانان) شگردهای بالقوه‌ای برای تجزیهٔ این شاخص به‌دست داده است.

و نیز ببینید: نابرابری دستمزد؛ نابرابری.

 بیشتر بخوانید

Allison, Paul D. (1978). “Measures of Inequality”, American Sociological Review 43: 865–80

Firebaugh, Glenn (2003). The New Geography of Global Income Inequality. Cambridge, MA: Harvard University Press

[1] Gini coefficient

[2] Corrado Gini

[3] continuous variable

[4] intuitive

 [5] U.S. Internal Revenue Service