نشست تخصصی «ضرورت  گفتگو و بازخوانی مفاهیم دینی در تبیین تعارض افراطی­گرایی و خشونت با مفهوم جهاد  اسلامی» روز ‏دو‏شنبه 9 اردیبهشت با حضور دکتر توحید محرمی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات در خلال همایش بین‌المللی آینده جهان اسلام، پنل «آینده فرهنگ، تمدن و ارزش‌ها در جهان اسلام» و در دانشگاه تهران برگزار شد.

در ابتدای این سخنرانی، دکتر توحید محرمی به گسترش افراطی‏گری در جهان اشاره کرد و گفت: جهان در سال‌های اخیر از ناحیه افراط­گرایان مورد هجمه قرارگرفته و مناطق مسلمان‌نشین تلخی‌های زیادی را از ناحیه این افراط­گرایی­ها تجربه کرده است. آثار و پیامدهای فرهنگی و اجتماعی گسترش افراطی­گری و خشونت به گونه­ایی بوده است که منطقه خاورمیانه از افغانستان تا شمال آفریقا، اروپا و بسیاری از کشورهای دیگر در معرض تهدیدات جدی قرار گرفته­اند. از سوی دیگر آنچه مسلم است پروسه یا پروژه بودن مسئله افراطی­گری و گسترش خشونت بدلیل وجود ناهمگونی­های قومی، نژادی و مذهبی، کشورهای منطقه را با چالش­های فرهنگی و اجتماعی روبرو ساخته و حتی در بعضی مناطق امنیت و هویت جوامع درگیر را به مخاطره جدی انداخته است.

دکتر محرمی گفت: برای پیامدهای افراطی­گری و خشونت در منطقه خاورمیانه و جهان، اغلب صاحب­نظران با رویکرد آسیب­شناسانه نگرانی­هایی را هم مطرح می‌کنند که عمده آنها جنبه هویتی دارد که مخدوش شدن چهره اسلام و تعالیم رحمانی پیامبر اسلام (ص) و مسلمانان از آن جمله می‌باشد. واقعیت امر و شواهد و قرائن موجود حاکی از آنست که زمینه‌سازی برای ترویج و گسترش فرهنگ­ افراط­گرایی و رفتارهای خشونت­آمیز در جهان­اسلام با پیش­فرض‌های امنیتی، از سوی قدرت‌های استعماری صورت گرفته است و اساساً دستکاری فرهنگی و اجتماعی برای ایجاد تغییرات ژئوپلتیکی در دنیای معاصر به طور هدفمند در حال پیگیری می‌باشد.

سپس، دکتر محرمی با اشاره به حکم جهاد در اسلام گفت: با کنکاش در منابع اسلامی برای چرایی ابلاغ حکم جهاد و چگونگی احکام آن در دین اسلام در می­یابیم که این حکم برای توسعه و گسترش دین الهی از طرف خداوند متعال به ولی خدا محمد رسول­الله (ص)، همراه با رأفت و محبت بین انسان‌ها تکلیف شده است. در واقع مبنای جهاد فی­سبیل­الله بر دعوت به دین الهی بوده و برای کشورگشایی، غارت، چپاول و به استضعاف کشاندن دیگران نبوده است و این حکم دینی تلاشی در مقابل آنهایی محسوب می­گردد که در برابر حقانیت، عبودیت و یکتاپرستی طغیان نموده­اند. همچنین رفع ظلم و تعدی کافران و ظالمان به حقوق دینداران و دیگر انسان‌های مظلوم از دیگر اهداف جهاد در اسلام بوده است.

توحید محرمی گفت: اشاعه افراط­گرایی همراه با فقدان شناخت دقیق از ابعاد مفهومی «جهاد اسلامی» در بین جهانیان موجب گرديده است كه گسترش روزافزون خشونت و منطبق دانستن آن با تعالیم اسلام در اكثر مواقع بدون در نظر داشتن ملاحظات معرفتی لازم و فهم درست از احکام دینی اسلام در این کشورها صورت بگيرد. همچنین با توجه به شرايط پيچيده و توسعه ابزارهاي نوين رسانه­ایی، فقر منابع نظري، تجربي، انديشه­اي و سياستي پيرامون مباحث اصیل دینی، انجام مطالعه حاضر را بيش از پيش و به صورتي مضاعف اجتناب­ناپذير و ضروري مي­سازد و مي­طلبد كه با پژوهش­های بیشتر و عمیق­تر درباره مفهوم اصیل جهاد اسلامی، شناخت و درک مناسبی از فرصت‌ها و تهدیدات آینده برای مسلمانان بویژه در کشورهای درگیر در منطقه خاورمیانه ارائه شود.

دکتر توحید محرمی در پایان سخنان خود به جمع‏بندی مباحث خویش پرداخت و گفت: آنچه از مفهوم اصیل جهاد اسلامی و عملکرد افراطیون عصرحاضر بیان شد می­توان گفت علی­رغم اینکه دین اسلام نگاهی جامع به مقوله حیات بشر و جنگ و صلح دارد، به نظر در عصر حاضر افراطی­گری اساساً به اصل دین باز نمی­گردد؛ بلکه به فهم نادرست و سوء تعبیر از احکام دینی مربوط است. کاوش در منابع و تعالیم دین اسلام پیرامون حکم جهاد نشان می­دهد که این حکم از طرف خداوند متعال به نبی خودش حضرت محمد (ص) برای توسعه و گسترش دین الهی همراه با رأفت و محبت بین انسان‌ها، تکلیف شده است. اما در عصر حاضر قدرت­طلبان برای کسب منافع بیشتر با سوء ­استفاده از عقاید و باورهای دینی همچون جهاد اسلامی و توسل به شیوه­های مختلف، افراطی­گری را ترویج کرده و برای آغاز و تشدید نزاع و خشونت در مناطق جهان تلاش می­کنند.

 باید خاطرنشان نمود که در سال‌های اخیر گروه‏هاى افراطی در پی مشروعيت­سازى براى خشونتى هستند كه با برداشتى نادرست از واژه جهاد اسلامی عليه اشخاص و دولت‏ها به كار مى‏گيرند و این اشخاص در پیروی از انديشه‏هاى افراطی و ارائه تفسيرى دلخواه و شخصی از آيه‏هاى قرآن سعى می­کنند كه اعمال تروريستى خود را موجه جلوه دهند. اقداماتی که اصلاً مطابق با شريعت اسلام و به معناى جهاد نبوده است و علماء معتبر شیعه و اهل سنت نيز بر آن صحّه نگذاشته‏اند.

در پايان لازم به ذكر است كه هر چند مفهوم جهاد اسلامی از سوى افراط­گرایان مورد سوء ­استفاده قرار گرفته و به صورت بدی ارائه شده است، امّا اين ‏بدان معنا نيست كه جهاد به مفهوم اصیل آن در اسلام جايگاه جدى ندارد؛ بلکه از نظر اسلام كل حيات انسان در جهت تعالی مستلزم نوعى جهاد است که بى‏شک جزء عبادات الهی محسوب مى‏شود.