نویسنده: سيد علی حسينی

قواعد فقه فرهنگ، هنر و ارتباطات   يكی از طرح‌های پژوهشی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات است كه چندی است به صورت کتاب منتشر شده است .

در این اثر  پس از تشريح يازده قاعده فقهی، اهميت، تاريخچه، معنا، ادله و مصاديق اين قواعد در حوزه فرهنگ، هنر و ارتباطات بررسی و تبيين شده است.در این اثر  آن دسته از قواعد فقه اسلامی در حوزه ارتباطات را از منظر استدلالی در دو بخش بررسی کرده است

بخش نخست پس از تبيين اصطلاح قواعد، قواعد فقهی، قواعد اصولی و مسائل اصولی و بيان تفاوت آن‌ها و انواع قواعد فقهی، به توضيح تغییر و تحول  قواعد فقهی و تاريخچه آن پرداخته است.

در اين قسمت قاعده فقهی، حكم كلی فقهی دانسته شده است كه انواع مختلفی دارد و «قواعد فقهی ارتباطات» می‌تواند يكی از شاخه‌ها و انواع قواعد فقهی قرار گيرد. طبق نظر نویسنده  قواعد فقه شيعه چهار مرحله تطور داشته است: مرحله اول «دوره حضور» يعنی دوره حضور رسول خدا(ص) و ائمه اطهار(ع) است كه در اين مرحله افزون بر گروهی از آيات قرآن، روايات متعدد و متنوعی از معصومين(ع) صادر شده كه می‌تواند مبنا و مستند قواعد فقهی قرار گيرد.

دوره دوم ، دوره استفاده عملی از قواعد فقهی از شيخ مفيد تا شهيد اول را در بر می‌گيرد؛ در اين مرحله عملاً از قواعد فقهی در استنباط احكام شرعی استفاده می‌شده، اما به‌طور مستقل و با عنوان قاعده فقهی از آن‌ها بحث نشده است. مرحله سوم ، دوران تأسيس و تدوين قواعد فقهی ناميده شده كه از شهيد اول تا قرن سيزدهم را شامل می‌شود. در قرن سيزدهم نراقی و ميرفتاح حسينی قواعد فقهی را وارد مرحله جديد كرده‌اند و تكامل در اين قواعد همچنان ادامه دارد.

اين سير تطور نشان می‌دهد كه به‌تدريج بر شمار قواعد فقهی افزوده شده و در روزگار ما كه سيل مسائل مستحدثه سرازير شده، ناگزير در چهارچوب فقه شيعه، استخراج قواعد جديد فقهی از كتاب و سنت می‌تواند بر قوت پاسخ‌گويی فقه شيعه و توانايی‌های آن بيفزايد و قواعد فقهی ارتباطات گامی در اين مسير است.

در بخش دوم اين طرح يازده قاعده فقهی مورد بحث قرار گرفته كه به ترتيب عبارتند از: قاعده حرمت اهانت به محترمات، قاعده تعظيم شعائر الهی، قاعده تقيه، قاعده حرمت اعانه بر اثم، قاعده لاضرر، قاعده حرمت اختلال نظام، قاعده ولايت فقيه، قاعده عدالت، قاعده مصلحت، قاعده اهم و مهم، قاعده نفی سبيل. در اين پژوهش كه نخستين نوشته درباره «قواعد فقهی ارتباطات» است، نخست قواعد مذكور به عنوان قواعد مرتبط با حوزه رسانه و ارتباطات، انتخاب شده است.

در مرحله دوم قواعد فقهی برگزيده مورد بررسی قرار گرفته و سعی شده تا اهميت، تاريخچه، معنا، ادله و مصاديق قاعده در حوزه فرهنگ، ارتباطات و هنر آورده شود. نویسنده کتاب سعی کرده است با کاستن از حجم این قواعد و از منظری نوآورانه آنرا بررسی کند. در مرحله سوم مصاديقی از هر قاعده آورده شده و سپس قاعده ياد شده بر حوزه فرهنگ، ارتباطات، هنر و رسانه تطبيق شده است؛ البته در بسياری از اين قواعد در لابه‌لای عناوين مورد بحث نيز به چند و چون ارتباط اين قاعده به حوزه فرهنگ، ارتباطات و هنر نيز اشاره شده است.  

این کتاب فرصتی مناسب برای علاقمندان و دانشجویان و اهالی فقه فراهم می کند تا با رویکرد متفاوتی با مسایل امروز روبرو شوند.