نشست تخصصی «ابعاد فرهنگی و اجتماعی پیاده‌روی اربعین» با حضور دکتر جبار رحمانی، دکتر محمدرضا پویافر، دکتر مسعود معینی‌پور، محسن امین و محسن حسام مظاهری، ۷ دی ۹۵ در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

در ابتدای این نشست، دکتر معینی پور ضمن بیان مقدمه‌ای، به ابعاد مختلف راهپیمایی اربعین از جمله ابعاد اقتصادی، سیاسی و فرهنگی آن پرداخت و افزود: باید به راهپیمایی اربعین از رویکرد اجتماعی و تکوینی توجه کرد و به بررسی عرفی‌شدن و برآیندها و اتفاقات پیرامون آن نیز توجه کرد.

وی با برشمردن سطوح مختلف عقلانیت از جمله عقلانیت معرفتی، قلبی و ابزاری به تطبیق راهپیمایی اربعین و ارتباط آن با این سطوح عقلانی اشاره کرد.

معینی پور در پایان به آسیب‌شناسی این خیزش عظیم انسانی پرداخت و به مواردی همچون حاکمیتی شدن، غلبه امر سیاسی بر امر دینی، غلبه فرم بر محتوا، آسیب فردی شدن و رفاه‌زدگی را از آسیب‌های راهپیمایی اربعین برشمرد.

در ادامه جلسه دکتر رحمانی، از منظر بازنمایی رسانه‌ای در زمینه پیاده‌روی اربعین به ایراد سخن پرداخت. وی با اظهار این مسئله که در زمینه پیاده‌روی اربعین، یک نظام رسانه‌ای شکل گرفته که در آن سعی بر سرکوب نظرات مخالف است، به بررسی مسئله فراق، که در طول تاریخ همراه با تفکر شیعه بوده و یکی از ویژگی‌های این مکتب شده است، پرداخت و افزود: اکنون و پس از سرنگونی صدام، این فراق از بین رفته و نسبت جدیدی در ارتباط با این ارض مقدس شکل گرفته است.

وی با اشاره به اینکه اکنون نزاع بر سر این امر قدسی شکل گرفته، اظهار کرد افرادی که از طبقات مختلف در این راهپیمایی شرکت می‌کنند دارای تفسیرهای متفاوتی‌اند و هر یک تلاش بر این دارند که این موضوع را به‌نفع خود تحلیل و تفسیر کنند که باید برای دوری از این آسیب و خطری که راهپیمایی اربعین را تهدید می‌کند، دست از تقلیل و تصاحب آن برداشت و اجازه داد که این رویداد عظیم مردمی راه خودش را برود.

محسن حسام مظاهری نیز از دیگر سخنرانان این نشست بود که با عنوان: «اربعین ایرانی: الهیات سیاسی و پایان تاریخ شیعه» سخنرانی کرد. او با اشاره به اینکه در پیاده‌روی اربعین با روایت‌های مختلفی مواجهیم که یکی از این روایتها اربعین رسانه‌ای ایران است. به ویژگی‌های این روایت پرداخت و گفت: دیدن اربعین به‌مثابه حرکتی فردی و عارفانه، بزرگنمایی، عظیم جلوه‌دادن و بزرگترین پیاده‌روی جهان خواندن، تاکید بر غیرطبیعی و معجزه‌وار بودن این پدیده، تاکید بر حضور ملیت‌های مختلف و رویکرد آخرالزمانی شیعه به اربعین و پیوند آن با اسلام سیاسی مد نظر جمهوری اسلامی از ویژگی‌های اربعین رسانه‌ای ایران است.

در ادامه این نشست، دکتر پویافر از منظر نهادی‌شدن به موضع راهپیمایی اربعین پرداخت و با برشمردن برخی از آمارها در زمینه راهپیمایی اربعین، به وظایف و مسئولیت سازمان‌های درگیر در این زمینه اشاره کرد. وی به آسیب‌شناسی تصدی‌گری در این رویداد پرداخت و سه دلیل را برای تصدی‌گری دولتی برشمرد: استفاده از رویداد راهپیمایی اربعین به‌عنوان ابزاری در دست نهادها، تلاش برای کسب منافع موجود در آن و محافظت از آن به‌منظور جلوگیری از انحراف آن از مسیر اصلی از مهمترین دلایل تصدی‌گری دولتی در راهپیمایی اربعین است. وی در پایان، نهادی شدن دولتی را آسیب اصلی راهپیمایی اربعین دانست.

آخرین سخنران این نشست، محسن امین بود که گزارشی از پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود را با عنوان «راهپیمایی اربعین به‌مثابه ارتباطات آئینی شیعی» تشریح کرد. وی با اشاره به اینکه کانونی‌ترین آئین‌ها در تشیع، آئین راهپیمایی است و تمامی صور آئینی، ارتباطی هستند، راهپیمایی اربعین را در تجلی معنا، آئینی ارتباطی دانست.

امین در ادامه به سه دسته زائران، مروجان و مبلغان، مجریان را که در راهپیمایی اربعین حضور دارند، اشاره کرد و به تشریح ویژگی‌های این دسته در جدولی ماتریسی پرداخت و محبت اهل بیت، نمایش جهانی و هویت شیعی را سه مفهوم مرکزی اربعین برشمرد. وی در پایان، با اظهار این موضوع که در راهپیمایی اربعین شاهد نوعی ترکیب، تخلیط و مصالحه فرهنگی بین فرهنگهای مختلف هستیم به بیان دلالتهای آن پرداخت و گفت: مورد اقبال عوام شیعیان، غیرتشریعی و مستعد بازبودن، سخنرانی‌های مذهبی –سیاسی، برداشت سیاسی، توجه فرهنگ حاکمیت و مخالفت با اشکال سنتی عزاداری مانند قمه زنی و ...  از مهمترین دلالت‌های مصالحه فرهنگی در رویداد پیاده‌روی اربعین است.