نشست تخصصی «سنخ‌شناسی عزاداری امام حسین (ع)؛ فرهنگ یا ضد فرهنگ شدن آن» ۲۵ مهر ۱۳۹۵ با حضور دکتر ابراهیم فیاض در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

دکتر فیاض در ابتدای این نشست، به اهمیت علم تاریخ پرداخت و گفت: تاریخ راهبردی‌ترین دانش یک کشور است. از تاریخ است که علوم دیگری همچون فلسفه، حقوق، جامعه شناسی، مردم شناسی و .. استخراج می‌شود. اگر به تاریخ نپردازیم، نخواهیم توانست به سوی آینده حرکت کنیم. فیاض با هشدار به اینکه اگر از تاریخ غفلت کنیم، فرهنگ کشور لطمه خواهد خورد، گفت: متاسفانه تاریخ در کشور ما تبدیل به اسطوره شده است؛ ما نقد تاریخی نداریم و نگاه اسطوره‌ای در کشور غلبه پیدا کرده است؛ از این رو، نگاه به عاشورا نیز از شکل تاریخی (History) به شکل داستانی (Story) تغییر کرده است.

وی با تأکید بر اینکه واقعه عاشورا و حرکت امام حسین (ع) مبنای تراژدی دارد که باید روی آن کار کرد، به ویژگی‌های تراژدی پرداخت و گفت: تراژدی در فرهنگسازی مهم است. تراژدی خلق حماسه می‌کند؛ عزاداری حماسی به شدت محرک است و مناسک آن نیز باید تحرک پیدا کند. عزاداری حماسی تحرک مکانی دارد و نمادین است. در عزاداری حماسی نشانه‌شناسی نیز اوج می‌گیرد که تعزیه مصداقی از آن است. راهپیمایی نیز مصداقی از این تحرک و نشانه است.

دکتر فیاض به واقعه عاشورا در فرهنگ ایرانی اشاره کرد و گفت: تراژدی امام حسین (ع) نقش زیادی در بازتولید فرهنگی جامعه ما دارد. وی با بیان اینکه هر ایرانی خود را در محرم بازتولید می‌کند، هشدار داد اگر عزاداری  ایدئولوژیک شود، ضربه خواهد خورد.

فیاض به سنخ دوم عزاداری، یعنی یکجانشینی اشاره کرد و گفت: اولین سنخی که مطرح کردم به شدت اکثریت ساز است و تلاش دارد که دیگران به آن ملحق شوند اما دومی اقلیت ساز است و در این سنخ عزاداری که صدا و سیما بیشتر آن را تبلیغ می‌کند، فقط طرفداران حضور دارند. این نوع عزاداری، ضد تحرک اجتماعی است؛ درخود فرورفتن و گریه کردن است و نوعی حالت خانقاهی دارد. در این سنخ عزاداری، کنشهای احساسی و سطحی‌نگری اوج می‌گیرد و بر خلاف عزاداری حماسی که زیبایی‌شناسی آن بسیار زیاد است، شور و حس تنفر آن  زیاد است. عزاداری یکجانشینی، ضد نشانه و شعور است؛  زمانی که شور ایجاد شود اما شعور پیدا نشود، آغاز انحراف است. فیاض با خطرناک خواندن اقلیت‌سازی در عزاداری گفت: اقلیت‌سازی در دراز مدت به رادیکالیسم می‌انجامد.

این جامعه‌شناس با تأکید بر اینکه نهضت امام حسین(ع) و قیام عاشورا، نهضتی صلح‌طلبانه بوده است، گفت: باید به فقه‌الحسین بپردازیم و امام حسین (ع) را از نگاه جهان اسلام ببینیم و معرفی کنیم نه از جنبه ملی‌گرایی ایرانی.

وی افزود: برای آن که عاشورا و محرم زنده بماند باید مناسک و نظام نشانه ای آن را حفظ کنیم که دسته‌های عزاداری حماسی به این مساله کمک می کند. در محرم یک دهه همراه با شور است و سه دهه دیگر تا اربعین حسینی باید همراه با شعور و آگاهی باشد. اگر شعور و آگاهی بخشی ایجاد شود امکان ایجاد انحرافات را از بین می برد.