چهارمین نشست از سلسله نشست‌های بررسی مسائل ادبیات داستانی ایران با عنوان بررسی جوایز ادبیات خصوصی در ایران، ۲۴ شهریور ۹۵ و با حضور علیرضا زرگر، دبیر جایزه ادبی مهرگان، جهانگیر هدایت، دبیر جایزه ادبی صادق هدایت، سعید طباطبایی، دبیر جایزه روزی روزگاری  و آیت دولتشاه دبیر جایزه ادبی هفت اقلیم در پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات برگزار شد.

به گزارش ایلنا، جهانگیر هدایت، دبیر جایزه ادبی صادق هدایت، در ابتدای این نشست در توضیح کوتاهی از روند برگزاری این جایزه در ۱۵ سالی که از عمر آن گذشته گفت: از سال ۸۱ و همزمان با صد سالگی صادق هدایت برگزاری این جایزه را آغاز کردیم و تاکنون ۱۶ هزار و ۵۰۰ نفر از سنین ۹ تا ۶۵ سال در این جایزه شرکت کرده‌اند. حتی ایرانی‌ تبارهایی از کشورهای مختلف مثل ترکیه، استرالیا، دانمارک، فرانسه و سوئد نیز آثار خود را به دبیرخانه جایزه ادبی هدایت ارسال کرده‌اند و ۲ برنده هم از افغانستان داشته‌ایم.

وی تاکید کرد: در راه‌اندازی این جایزه اصلا هدف ما مطرح کردن نام صادق هدایت نبود چراکه صادق هدایت خودش برای این جایزه یک امتیاز است و به نوعی برند این جایزه ادبی محسوب می‌شود. در واقع وقتی کسی آنقدر در دنیا شناخته شده است که تنها یک اثرش به ۲۹ زبان زنده دنیا ترجمه شده دیگر نیازی به استفاده از راه‌های مختلف برای بزرگ کردن او وجود ندارد.

او در توضیح هدف جایزه ادبی هدایت و میزان تاثیرگذاری این جایزه نیز یادآور شد: ما می‌خواهیم از نام شخص هدایت استفاده کنیم تا نظر علاقه‌مندان و مخصوصا جوان‌ها را به داستان‌نویسی جلب کنیم و تا حدود زیادی نیز در رسیدن به این هدف موفق بوده‌ایم.

دبیر ادبی جایزه صادق هدایت، مستقل بودن را یکی از دلایل مشکلاتی که با آن مواجه است دانست و گفت: ادبیات ما یک مشکل اساسی دارد و آن هم این است که می خواهد مستقل باشد ولی این مستقل بودن این روزها مد نیست و می توان گفت امروزه به جای ادبیات، انشاء نویسی داریم. ادبیات باید آزاد باشد البته این آزادی به معنای بی بندوباری نیست بلکه خود نویسنده و اهل قلم به احترام خودش اثرش را از بی بندوباری دور نگه می‌دارد. وقتی توجه به آزاد بودن ادبیات کنار گذاشته می شود و مدام شرایط و ضوابط خاص برای جوایز معرفی می کنیم پس ادبیات ارزش واقعی خودش را نخواهد داشت.

هدایت تاکید کرد: جوایز ادبی خصوصی تاکنون نتوانسته است به دلیل مشکلات مطرح شده حرکت جدی در جامعه به وجود بیاورد اما هر کدام از این جوایز گوشه‌ای از ادبیات ما هستند که اگر نباشند آن گوشه تخریب می‌شود چنانکه شرایط امکانات کافی برای جوایز ادبی مهیا شود قطعا تاثیرگذاری آنها نیز بیشتر خواهد شد.

علیرضا زرگر، دبیرجایزه ادبی مهرگان، نیز درباره ارتباط جوایز ادبی خصوصی و نهادهای دولتی گفت: بنا بر اصول قانون اساسی و حقوق شهروندی، برگزاری جایزه ادبی مشکل قانونی و حقوقی ندارد. اگر حقوق شهروندی در کشور رعایت شود ما باید بتوانیم به راحتی مناسبت‌های فرهنگی ادبی برگزار کنیم. یعنی نیاز به اخذ مجوزهای متعدد هم نداشته باشیم. وقتی به ما می‌گویند مجوز شما از کجاست پس نیاز به مراجعه به دولت پیدا کنیم و ناگزیر به دریافت مجوز می‌شویم در حالی که اگر این مفهوم را در جریان حقوق شهروندی ببینیم نیازی به این حاشیه سازی‌ها نیست.

مدیر جایزه ادبی مهرگان با اشاره به مشکلاتی که این جایزه در طی سال‌های برگزاری با آن مواجه بوده بیان کرد: اصولا جایزه ادبی افتخاری است که یک نهاد خصوصی، دولتی یا فرد یا گروهی از افراد به یک اثر ادبی و نویسنده آن اعطا می‌کنند. با پذیرش چنین تالیفی برگزارکنندگان جوایز ادبی خصوصی فقط در قبال جامعه مسئولیت اخلاقی و اجتماعی دارند و داوران هم تنها در برابر جامعه تعهد حرفه‌ای و اجتماعی دارند. هر مانعی که بر سر جوایز ادبی خصوصی به وجود آید یکی از بخش‌ها لطمه می‌بیند. به عنوان یک برگزار کننده جوایز ادبی خصوصی احترام به استقلال رای نظر داوران را بسیار مهم می‌دانم. باید بستر مناسب و بی‌طرفانه برای اهدای جوایز باشد، جوایز ادبی معتبر جهانی عمرهای صدساله دارند اما در کشور ما کمتر جایزه ادبی است که حتی به ۵۰ سال رسیده باشد.

وی سپس با اشاره به نوع نگرش و نگاه به ادبیات و جوایز ادبی دولتی و خصوصی گفت: شاید رقابت بین جایزه ادبی خصوصی یکی از دلایل ایجاد مشکلات بر سر راه جوایز ادبی خصوصی باشد اما مطلب اصلی تفاوت در نوع نگرش و نوع نگاه به ادبیات و ژانرهای ادبی در بین جوایز ادبی خصوصی و دولتی است. وقتی سعی می شود ژانرهای تفننی به وجود بیاید این یعنی از ادبیات دور می شویم و عمرجوایز ادبی خصوصی را کوتاه می کند.

مدیر جایزه ادبی مهرگان ادامه داد: به نسبت آزادی و امکان عمل برگزاری جایزه ادبی خصوصی هم میزان تاثیر آنها بر تیراژ فروش و کتاب اقتصاد نشر بالا می رود و هم جذب اسپانسر موفق‌تر می شود. هرچه این امکانات کمتر باشد انعکاس جوایز ادبی در اقتصاد نشر دیده می‌شود. اثر بخشی جایزه ادبی باید در امکان اقتصادی، جذب اسپانسر شرایط اقتصادی و غیره ارزیابی شود.

زرگر به بخشی از کاستی و نواقص درونی جوایز ادبی نیز گریزی زد و گفت: البته خود جوایز ادبی نیز بی نقص نیستند. گزینش داوران برای این جشنواره ها بسیار مهم است. برای سلامت یک جایزه ادبی این جایزه باید اثر محور باشد نه فرد محور یا دوست محور. درواقع جوایز ادبی باید از نحله‌های فکری و گروهی دور باشند و تنها خود اثر را ارزشگذاری کنند.

او همچنین یادآور شد: کدام یک از آثار منتخب جوایز ادبی به کتابهای درسی راه پیدا کردند؟ ما هنوز حتی سعدی و حافظ را با همان سبک و سیاق قدیم تدریس می‌کنیم. نویسندگان مطرح و جوانان اهل قلم ما باید شناخته شوند.

سعید طباطبایی، دبیر جایزه روزی روزگاری، نیز گفت: مشکلاتی که جایزه ادبی کشور ما به ویژه جوایز ادبی خصوصی با آن مواجه هستند قدمتی ۶۰ ساله دارد. او ضمن اشاره به تاریخچه جوایز ادبی در ایران، در توضیح برخی مشکلات بر سر راه جوایز ادبی خصوصی اظهار داشت: وقتی کتابی از سوی یک ناشر رسمی و با مجوز قانونی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در کشور منتشر شده، ارزیابی، بررسی و برگزیده شدن آن در یک جایزه ادبی خصوصی چه جای نگرانی دارد. در هیچ سالی و هیچ جایزه ادبی کتاب‌های چاپ شده در خارج از کشور شرکت داده نشدند و هیچ‌گاه نیز قانون اساسی زیر پا گذاشته نشده است.

طباطبایی لزوم وجود یک جایزه ادبی ملی را برای کشور یادآور شد و تصریح کرد: هر کشوری باید یک جایزه ملی نه دولتی داشته باشد مثل جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در کنار آن بنا به اصل ۴۴ قانون اساسی که در خصوصی سازی تاکید دارد. سایر جوایز نیز باید به سمت خصوصی شدن بروند حتی می توانیم جایزه جلال و پروین را خصوصی کنیم آن هم تحت نظارت افرادی که همسو با اساسنامه و آیین نامه‌ آن باشند ولی باید اجازه دهیم جایزه ادبی مستقل و بدور از دولت کار کنند.

دبیر جایزه روزی روزگاری در پاسخ به میزان اثرگذاری جوایز ادبی در فضای ادبی و اقتصاد نشر کشور گفت: در دوره جایزه روزی روزگاری از ناشران آثار برگزیده استعلام کردیم تا از تاثیر فروش برگزیده شدن مطلع شویم بیشتر ناشران اذعان داشتند که برگزیده شدن کتابشان در این جایزه خصوصی میزان فروش آن کمک کرده است.

آیت دولتشاه، دبیر جایزه هفت اقلیم، نیز در بخشی از این نشست ورود جوایز ادبی دولتی به گستره نگاه جوایز ادبی خصوصی را یکی از مشکلات امروز جوایز ادبی و خصوصی دانست و گفت: اصولا رقابت میان دولت و بخش خصوصی وقتی خطرناک می شود که جوایز ادبی دولتی معیارهای خودشان را کنار گذاشته و برای کسب وجهه می‌خواهند به عناصر جایزه ادبی خصوصی نزدیک شوند؛ از نظر من این که جایزه ادبی دولتی با سیاستگذاری خاص و ایدئولوژیک داشته باشید، تا جایی که به حیطه کاری جایزه ادبی خصوصی وارد نشود مشکلی نیست. جوایز ادبی خصوصی نه از دولت طلبکارند و نه توقعی دارند فقط می گوییم کاری به کار جوایز ادبی خصوصی نداشته باشند؛ در واقع سودمند ترین حالت بین دولت و جایزه خصوصی دوری و دوستی است .

وی افزود: وقتی برآیند و خروجی جایزه ادبی دولتی مانند جلال با جایزه خصوصی مانند هفت اقلیم یکی است واقعا چه لزومی دارند که نهاد دولتی با صرف هزینه و صرف بیت المال جایزه ادبی برگزار کند.

او درباره گستره تاثیر گذاری جوایز نیز یادآور شد: بخشی از تاثیرگذاری جوایز ادبی به خود نویسنده باز می‌گردد؛ برخی نویسنده‌ها صرف برگزیده شدن در یک جایزه برایشان کافی است از طرف دیگر جوایز ادبی به نوعی اعتبار ثابت را در جامعه ندارند اصولا وقتی یک کتاب در یک جایزه برگزیده می شود پررنگ کردن آن دیگر جوایز ادبی نیست و سازوکار رسانه ای می خواهند .