رسانه‌ها؛ ایدئولوژی‌ها و انگاره‌سازی کودکان
اولین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی «سواد رسانه‌ای و چالش‌های پیش رو در ایران» با عنوان «رسانه‌ها؛ ایدئولوژی‌ها و انگاره‌سازی کودکان»، دوشنبه ۱۳ اسفند ۱۳۹۷، با حضور دکتر لیلا وصالی، در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.
دکتر وصالی، پژوهشگر ارتباطات، در ابتدای این نشست باتوجه به اهمیت رده سنی کودکان و تأثیر رسانه‌ها بر این گروه سنی، اظهار داشت: بزرگسالان نیز می‌توانند مخاطب ما باشند ولی کودکان از این نظر که سن آن‌ها زمان شکل‌گیری مبنای فکری آن‌هاست و همه چیز در این زمان پایه‌ریزی می‌شود، حائز توجه است. لذا لازم است که در این مسیر، ابتدا ایدئولوژی‌های شکل‌دهنده و بعد جریان انگاره‌سازی را بشناسیم تا بدانیم به چه طریقی انگاره‌سازی کودکان را شکل می‌دهند.
وصالی در ادامه انگاره را «مجموعه‌ای از تصاویر که در ذهن جنبه‌های گوناگونی از واقعیت را نشان می‌دهند و در حکم یک سازه قرار می‌گیرند، دانست که هرگونه تغییر و دگرگونی در ساختار یک انگاره باعث ایجاد عدم توازن و درنهایت تغییر در ساختار انگار دیگر می‌شود». او با تأکید بر نقش رسانه‌ها ادامه داد: انگاره‌سازی‌ها توسط رسانه‌ها صورت می‌گیرند. یکی از کارهایی که توسط رسانه‌ها درحال رخ دادن است، «عادی‌سازی خشونت» است. این مسأله با توجه به بعد منفی و دور از طبیعت آدمی، یک شبه اتفاق نمی‌افتد بلکه به‌مرور خشونت را در درون کودکان جای می‌دهند و از طریق انگاره‌سازی آن را عادی می‌کنند. کارتن‌ها، سریال‌ها، انیمیشن‌های با تعداد قسمت‌های بالا، کاراکترهایی که در کارتن‌های مختلف به‌طور ثابت تکرار می‌شوند، بازی‌های راینه‌ای و بازی‌های آنلاین به‌شدت در انگاره‌سازی موثر هستند.
این پژوهشگر حوزه ارتباطات هم‌چنین درمورد عوامل پشت صحنه رسانه‌ها که درواقع جزء حامیان مالی رسانه هستند خاطرنشان کرد: رسانه‌ها اصولاً توسط اشخاص یا سازمان‌هایی حمایت مالی می‌شوند و به‌عبارتی گردانندگان آن هستند لذا عوامل هر رسانه‌ای نمی‌توانند برخلاف منافع و مصالح شخص حامی یا سرمایهگذار تولید محتوا کنند. بنابراین می‌توان گفت رسانه‌ها همیشه درحال تأمین منافع عده‌ای خاص هستند. دکتر وصالی ادامه داد: ما اصولاً به فرهنگ یا کشوری که در آن تولید محتوا صورت می‌گیرد، توجه نمی‌کنیم. همین غفلت باعث می‌شود ناخواسته کودکان خود را درمقابل فرهنگ‌هایی که درواقع فرهنگ بومی ما نیستند، قرار دهیم.
این مدرس دانشگاه با انتقاد از اقدامات برخی والدین تصریح کرد: یکی از اشتباهاتی که والدین مرتکب آن می‌شوند، این است که کودکان خود را در معرض برنامه‌های اومانیستی قرار می‌دهند؛ کودکان با دیدن این برنامه‌ها که مطابق سبک زندگی غربی و فرهنگ آن‌ها ساخته شده، و صرفاً انسان و فقط لذت‌های او در آن‌ها اولویت دارد، به‌تدریج خودمحور شده و کلماتی مثل «خودم می‌دانم»، «خودم انجام می‌دهم» و «به خودم مربوطه» را بر زبان می‌آورند که نتیجه چنین فرآیندی، به‌وجود آمدن کودکانی است که هیچ تمایلی به مشورت و اخذ تصمیم با کمک نظر دیگران و ازجمله والدین خود را ندارند.
وصالی با تأکید بر این مطلب که باید بین خوراک فرهنگی‌ای که در کشورهای غربی به کودکانشان داده می‌شود و خوراکی که ما در کشور خود به کودکانمان می‌دهیم، تفاوت وجود داشته باشد، افزود: اکثر بازی‌ها و کاراکترهای کارتنی ساخته‌شده توسط کشورهای غربی طراحی شده (مثل کاراکترهای طراحی شده در قالب جنس زن در برخی بازی‌ها) ولی کودکان ما با آن‌ها سروکار دارند و همین مسأله باعث ایجاد برخی مشکلات ازجمله بلوغ زودرس در آن‌ها می‌شود. لذا ما به تولید محتوا با تفکرات خودمان یعنی با تفکر ایرانی و با فرهنگ کاملاً ایرانی نیاز داریم.
این پژوهشگر حوزه ارتباطات در پایان تصریح کرد: باتوجه به اینکه کنترل کامل کودکان و به‌ویژه نوجوانان از دست ما خارج است، تنها کاری که می‌توانیم انجام دهیم آن است که با آموزش سواد رسانه‌ای به این گروه سنی، «خود مراقبتی» را در آن‌ها ایجاد کنیم. اما در این مسیر، نقش پدر و مادرها بسیار تعیین کننده است که چطور برای کودکان خود تعیین ذائقه کنند و ذائقه آن‌ها را در مسیر درست شکل دهند. لذا ابتدا باید در خانواده‌ها این فرهنگ را تقویت کرد که ذائقه کودکان خود را به‌نحو درستی شکل دهند.
گزارش از: فریبا رضایی
آموزش علوم‌اجتماعی در مدارس و مسئله شهروندی
