«چگونگي بهره گيري مطلوب از رسانه ها و ابزارهاي نوين ارتباطي براي جامعه اسلامي ايران»
نشست تخصصی ارائه یافتههای پژوهش «چگونگي بهرهگيري مطلوب از رسانهها و ابزارهاي نوين ارتباطي براي جامعه اسلامي ايران» روز چهارشنبه 29 اردیبهشت با حضور دکتر اعظم ملایی در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.
در ابتدای این نشست، دکتر ملایی با اشاره به بیان مسأله این پژوهش، گفت: امروزه گسترش کاربرد ابزارهای نوین ارتباطی مانند اینترنت و رسانههای اجتماعی همچون فیسبوک، توییتر، وایبر و ... و نیز افزایش اقبال عمومی به دریافت برنامههای متنوع از شبکههای ماهوارهای در جامعه ایرانی به یکی از چالشهای اساسی برای فرهنگ عمومی کشور تبدیل شده است. بر این اساس تاکنون با تکنولوژیهای ارتباطی نوین تنها به عنوان ابزار تهدیدکننده ارزشها و فرهنگ ایرانی برخورد شده و راهکارهای سطحی و مقطعی همچون فیلتر نمودن شبکههای اجتماعی مانند فیسبوک، ممنوعیت استفاده از تلویزیونهای ماهوارهای و مانند اینها مورد توجه قرار گرفته است.
پژوهش حاضر برای پاسخگویی به این سؤال اصلی که «چگونه میتوان از رسانهها و ابزارهاي نوين ارتباطي براي ارائه معارف ديني بهره گرفت؟»، از روش پسنگری که یکی از روشهای آیندهپژوهی است، استفاده نموده و به بررسی چگونگی استفاده موجود و نیز مطلوب از ابزارهای نوین ارتباطی و راهکارهای تحقق آینده مطلوب پرداخته است.
در ادامه، ملایی گفت: با توجه به موضوع پژوهش، از بین روشهای مختلف آیندهپژوهی، روش پسنگری برای انجام پژوهش انتخاب شد. پسنگری با تصور آینده مطلوب شروع میشود و سپس با تعیین قدمهای لازم برای افزایش شانس رسیدن به آن آینده ادامه مییابد. هدف از پسنگری آماده ساختن سیاستگذاران و عموم علاقهمندان به تصاویر آینده به عنوان یک زمینه برای تصمیمها و شکل دادن به آراء است، به این امید که دانش جدید و ایدههای جدید ممکن است منجر به شناسایی برخی از آراء جدید شود. برخلاف پیشبینی، که روندها را تجزیه و تحلیل میکند و به آینده پیش رو مینگرد، پسنگری چشماندازهای آینده هنجاری را به منظور تهیه استراتژی بکار میبرد.
در مجموع میتوان گفت روش پسنگری با تعریف اهداف و جهتگیریهای آینده شروع میشود و در گام بعدی افرادی که باید این سناریوی آینده را عملی سازند مشخص میکند. آینده مطلوب مد نظر این روش نیز معمولاً دورههای زمانی 25 تا 50 سال را در بر میگیرد.
وی در ادامه گفت: سؤالات اصلی این پژوهش عبارتند از:
- چگونه میتوان از رسانهها و ابزارهاي نوين ارتباطي براي ارائه معارف ديني بهره گرفت؟
- الگوی کاربرد فعلی ابزارهای اطلاعاتی و ارتباطی در ایران چیست؟
ملایی سپس ضمن توضیح فصول تدوینشده در این پژوهش، بیان داشت: در فصل اول به بیان کلیاتی در خصوص پژوهش از جمله ضرورت اجرای پژوهش، هدف پژوهش و سؤالات اصلی و فرعی پژوهش پرداخته شده است. در فصل دوم، به موضوع جهانی شدن فرهنگ و تکنولوژیهای نوین ارتباطی پرداخته شده و در فصل سوم، وضعیت موجود و تأثیر جهانیشدن ارتباطات و فرهنگ بر دین و هویت دینی ایرانیان مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل چهارم، ترسیم آینده مطلوب در رابطه با نحوه ارتباط صحیح دین و تکنولوژیهای جدید ارتباطی شکل گرفته و در فصل پنجم، نتیجهگیری و ارائه راهکارها و استراتژیهای لازم برای تحقق آینده مطلوب بیان شده است
ملایی با تأکید بر جهانیشدن ارتباطات و فرهنگ، گفت: جهانيشدن موجب وابستگي شديد در حوزه ارتباطات و افزايش پيوندها و تعاملات اجتماعي در دل شبكههاي جهاني ميگردد كه حاصل اين فرايند كوچكشدن جهان و تحقق نظریه «دهكده جهاني» است. جهانیشدن ارتباطات و افزایش تعاملات بینالمللی بین افراد، بیشترین تأثیر را بر فرهنگ افراد و خصوصاً فرهنگ دینی آنها خواهد داشت. جهانیشدن، فرایندی است که در صورت عدم مدیریت و برنامهریزی سایر فرهنگها و تمدنهای غیر غربی، میتواند به یک پروژه برای پیشبرد اهداف و فرهنگ کشورهای قدرتمند غربی تبدیل شود.
وی در ادامه با اشاره به رویکرد علمای دینی در رابطه با کاربرد ابزارهای نوین ارتباطی، بیان کرد: عالمان دینی دو رویکرد کلی مخالف و موافق در رابطه با کاربرد ابزارهای نوین ارتباطی دارند: مخالفان این رویکرد معتقدند که كليه ابزارها و روشهاي جديد زندگي كه بر بستر فناوری جديد غرب شكل ميگيرد به حوزه «مالانص فيه« ارجاع داده ميشود و حكم عدم استفاده بر آن بار ميشود. از آن سو، موافقان اعتقاد دارند که با اندیشیدن و تدارک برخی تدابیر میتوان از تکنولوژیهای نوین ارتباطی سود جست و از آفتهای فرهنگی و هویتی آن احراز نمود.
ملایی همچنین بیان کرد: کاربرد ابزارهای نوین ارتباطی در ایران به دو گروه کاربردهای مثبت و کاربردهای منفی تقسیم میشود. برخی کاربردهای مثبت ابزارهای نوین ارتباطی عبارتند از: اطلاعرسانی و ارائه آگاهی درباره اسلام، توسعه مشارکتهای مفید اجتماعی و مقاومت در برابر تهاجم فرهنگی. برخی کاربردهای منفی این ابزارهای ارتباطی نیز عبارتند از: انتشار و بازدید از مطالب غیر دینی و غیر اخلاقی، تفریحهای ناسالم و ضد فرهنگ بومی، همرنگی و همنوایی با محصولات فرهنگی غربی و جایگزینی با نهاد خانواده.
ملایی در ادامه با اشاره به راهبردها و استراتژیهای دستیابی به وضعیت مطلوب ابزارهای ارتباطی جامعه ایران در سال 1424، بیان کرد: برای دستیابی به وضعیت مطلوب، باید در دو حوزه دولت و جامعه ایرانی، استراتژیها و راهبردهای دستیابی به وضعیت مطلوب صورت گیرد. راهبردها و استراتژیهای حوزه دولت عبارتند از:
- احیاء و تقویت هویت ایرانی- اسلامی و مبارزه با تهاجم فرهنگی
- جنبش نرمافزاری و ایجاد تغییرات بنیادی در فضای آموزش و تحقیق کشور
- مهیا کردن زیرساختهاي انتشار و دسترسی به فناوري اطلاعات و ارتباطات
- گسترش دانش و فناوری فضایی بومی و مؤلفههای دولت الکترونیک
- تولید و صادرات محصولات فرهنگی و هنری و بازاریابی برای آنها
- نقش پیشرو برای بهبود روابط دیپلماتیک به خصوص با کشورهای اثرگذار جهان اسلام
راهبردها و استراتژیهای حوزه جامعه ایرانی عبارتند از:
- شناخت، ترويج و تثبيت سبک زندگي اسلامي و پايبندي به آن برای حراست و جهانی ساختن سبک زندگی اسلامی
- تربیت کودکان با هویت مستحکم و در ضمن خلاق و نوآور
- آگاهی و آمادگی نسبت به تهاجم فرهنگی غرب
- هماهنگی حوزههای علمیه در زمینه عوامل انسانی، نرمافزار و سختافزار با تحولات روز
دکتر ملایی در پایان سخنان خود، نتایج پژوهش را اینطور بیان کرد:
- استفاده مفید از ابزارهای ارتباطی جهت اشاعه معارف دینی
- افزايش دانش ديني مردم و تثبيت خدامحوري و فرهنگ اسلامي در جامعه، با دستیابی به مقام تولیدکننده فناوریهای ارتباطی و اسلامی کردن محتوا و خدمات این ابزارها
- ترسيم ظرفيتهاي زندگي ديني در عصر حاضر در قالب فیلمها، بازیها و انیمیشنهای قابل انتشار در تکنولوژیهای نوین ارتباطی جهت احیاء و تقویت هویت اسلامی و ارائه الگوها و قهرمانان بومی
- گسترش دانش و فناوری فضایی بومی کشور و اهتمام به تولید و صادرات محصولات فرهنگی و هنری فاخر اسلامی و بازاریابی برای آنها
- بهبود روابط دیپلماتیک با کشورهای مختلف جهان اسلام، شکلدهی به یک مرکز ارتباطات الکترونیک اسلامی برای تقویت اسلام و شکلگیری یک بلوک قدرتمند اسلامی در برابر فرهنگ غربی
در پایان نشست نیز پرسش و پاسخ توسط حاضران صورت گرفت. برخی سوالات به شرح زیر است:
سوال: با توجه به وضعیت موجود در جامعه ایران، چند درصد احتمال وجود دارد که ایران به آن جامعه مطلوب در سال 1424 برسد؟
پاسخ: این موضوع بستگی به نوع مدیریت دارد. در سند چشمانداز بیست ساله آمده که ایران باید به قدرت اول فناوری در غرب آسیا تبدیل شود. اگر ایران طبق این سند عزم خود را جزم کند و برنامهریزیهای لازم را انجام دهد، امکان تحقق این موضوع زیاد است.
سوال: درخصوص مرکز ارتباطات الکترونیک اسلامی توضیح بیشتری دهید که کجا باید تشکیل شود و وابسته به کجا باشد؟
پاسخ: به طور طبیعی این مرکز در ایران باید باشد. در عرصه جهان اسلام، چند کشور هستند که داعیه رهبری جهان اسلام را دارند؛ کشورهایی چون عربستان سعودی و یا ترکیه. جمهوری اسلامی ایران هم یکی از مدعیان اصلی رهبری جهان اسلام است. این آینده مطلوبی هم که در پژوهش ترسیم شده است، به طور طبیعی کشور ایران را در مرکز قرار میدهد. پیشنهاد ما این بوده که ایران باید در تشکیل مرکز ارتباطات الکترونیک اسلامی و در پیوند دادن ارتباطات الکترونیکی کشورها با یکدیگر، هم در سطح جامعه که تبادل بین شهروندان ایران با شهروندان دیگر کشورهای اسلامی است و هم بین سران کشورهای اسلامی که جدیتر و مهمتر است، پیشقدم شود. ایران باید پیشتاز تشکیل چنین مرکزی شود و کشورهای اسلامی را از طریق رسانههای ارتباطی به نحوی به هم متصل کند که آنها به طور روزمره و تنگاتنگ در جریان مسائل یکدیگر قرار گیرند.
سوال: بعضی از اهداف راهبردی که برای چشمانداز ترسیم شده بود به وسایل ارتباط جمعی مربوط نمیشد و به محتوای دینی ربط داشت. این اهداف چگونه میخواهند محقق شوند؟
پاسخ: در این پژوهش تلاش شده است که تک تک این اهداف را به گونهای معرفی کنیم که اگر ایران در عرصه ابزارهای ارتباطی قدرتمند شد، بتواند از این طریق فرهنگ دینی را گسترش دهد. مهمترین نکتهای که در این پژوهش به آن اشاره شده، این است که ایران باید خود به یک تولیدکننده تبدیل شود. به جای اینکه با ماهواره برخورد سلبی داشته باشیم، ایران باید خود فعالانه در این حوزه ورود کند.